Say d u lla m irzayev

— C horasiz dard y o ‘q, deydi bizning hakim lar...
168

---

— Safsata ham m asi, safsata... C horani bizning ichki dushm anlarim iz,
y a ’ni inqilobiyun degan toifa k o ‘rsatadi...
— Qani, nim a deydi u toifa?
— P o d sh o n i ham h ayd a, am ald orlarn i ham h ayd a, m irshablarni
y o ‘q o t, ja n d a rm la rn i o 'ld ir , u ru sh n i t o ‘x t a t .; B o y la r d a n y er-su v n i,
fab rik ach ilard an fab rik alarn i, za v o d ch ila rd a n za v o d la rn i tortib olib
xalqqa ber, deydi.
— U larning xalq d eg a n i— qora xalq, yalang oyoqlar... Y urtni o'shalar
so'rasin, deydi.
Savol-javobni N o y ib t o ‘ra: 
«...bu buyuk imperiya dahshatli to'lqinlar
ichida zulmatga, belgisizlikka, yo ‘qlikka qarab ketayotir. Uni to 'xtata oladigan
va qutqarib qoladigan hech bir kuch ко ‘rinmaydi... balki, unday kuch aslida
yo'qdir, o'zi...», — deb yakunlaydi.
«Kecha va kunduz» romanida chorizmning halokat tomon 
borayotgani, mustamlakachilar kirdikorlari, yovuz niyatlari, 
zulmu istibdodi, mahalliy xalqning ilm olishi, m a’rifat egallashi, 
umuman, yurt taraqqiyotiga qarshi xatti-harakatlar yuksak 
badiiyat, qaynoq ziddiyat bilan ifodalangan. Romanda tasvir 
etilishicha, Noyib to ‘ra mingboshini jadid maktabini yopishga 
m ajbur qiladi. B uyruqdan unchalik ham rozi b o ‘lm agan 
Akbarali mingboshi ilojsizlikdan: 
«N oyib to ‘ra qo ‘ym aydi-da,
qanday qilay»,
— deydi. Shunda Miryoqub epaqa: 
«Noyib to ‘ra
ham ayyor odam. О ‘zi buyruq berib yoptirsa bo ‘lardi, unday qilmadi.
О ‘zi bir chekkada turib, siz orqali qildirdi... Tayoq endi kelib Sizning