Say d u lla m irzayev

Shunday qilib, yangi shirkat tuzdik, о
‘
rtoqlar,
Men raisman. Sizlar a ’zo. Hozircha kammiz...
Biz та ’naviy tashkilotmiz
— 
«Ranjkom»miz
ya ’ni,
O'zgalarni ranjitmoqlik bizning ishimiz.
Doston voqeasi ana shu «Ranjkom»ning rais, birinchi a ’zo, 
ikkinchi a ’zo obrazlarining o‘zaro suhbati va ularning farrosh 
ayoldan dakki yeb, sharmisor bo‘lishi asosiga qurilgan.
«Ranjkom» dostonida haqiqiy hayot hodisasi jonli obrazlar 
asosida tasvirlangan. Hayotdagi illatlarni ochib tashlash asosida 
halol ishlab, beg‘alva, pok yashash g‘oyasi ifodalangan.
A b d u lla O ripovning « S ohibqiron» sh e’riy d ram asid a 
sho‘rolar hokimiyati davrida qatag‘on etilgan shavkatli Temur 
obrazi k a tta iftixor bilan qalam ga olingan. A sarda u lug ‘ 
bobom iz Amir Tem urning realistik obrazi yaratilib, uning 
mamlakat va xalq tarixida tutgan buyuk roli badiiy ravishda 
ko‘rsatib berilgan. M a’lumki, buyuk tarixiy shaxs Amir Temur 
haqida o ‘tgan davr ichida jahonda k o ‘p she’r va hikoyalar, 
qissa va dostonlar, drama va romanlar yozilgan. Abdulla Oripov 
ana shu asarlarda ifodalangan mazmun, obraz va tashbihlarni 
takrorlamagan. Aksincha, murakkab va ko ‘p qirrali mavzuga 
yangicha qarashlar asosida yondashib, Amir Temur haqida teran 
poetik asar yaratgan. Dostonda asosiy e’tibor jangu jadallar, 
qirg'inbarot urushlar tasviriga emas, balki, bosh qahramonning
393

---

hayot va inson haqidagi o ‘y-xayollari, fikrlari, mushohadalari, 
sa’y-harakatlari, g‘azabu mehri aks ettirilgan.
Amir Temurning mehr-oqibati ham, g‘azab va nafrati ham 
birdek buyuk b o ‘lgan. U ning m ehnat ahliga, askarlariga, 
quruvchi ustalarga, farzandlariga, nevaralariga mehribonligi va 
g‘amxo‘rligi g‘oyat ibratlidir. U eng qiyin holatu sharoitlarda 
ham halol insonlarni, sofdil odamlarni, qarindosh-urug‘larini 
d iq q at-e’tib o rd an soqit qilm agan. U larni e ’zozlay bilgan. 
A ksincha, xalqqa, V atanga xiyonat qilgan shaxslarni aslo 
ayamagan, gunohkorlarni qattiq jazolagan. Abdulla Oripov 
asarida Sohibqironning ana shu xislatlari, mamlakat va xalq 
oldidagi buyuk xizmatlari birin-ketin ochila boradi. Natijada, 
asarda Amir Tem urning buyuk va salobatli, jonli va tabiiy 
obrazi yaqqol nam oyon b o ‘ladi. U — dono inson. M ohir 
sarkarda, adolatli podshoh, insoniy va diniy qonun-qoidalarni 
yuksak qadrlovchi va ularga izchil amal qiluvchi hukmdor, 
mehribon ota, adabiyot va san’atni teran anglovchi va yuksak 
qadrlovchi noyob did sohibi sifatida gavdalanadi.
Shunisi ham m uhim ki, A bdulla O ripov d ram ada Amir 
Temur obrazini ideallashtirmagan. Uning podshoh sifatidagi 
xato ishlarini, dunyoqarashidagi ziddiyatlarni, qism atidagi 
fojiali jihatlarni ham ochiq ko‘rsatgan. Amir Temur asar oxirida 
umr bo‘yi qilgan savobu gunohlarini kuyinib eslaydi va sarhisob 
etadi: