Say d u lla m irzayev

105 0 ‘zbek sovet adabiyoti tarixi. — Т.: «O 'qi uvchi», 1990, 434-bet.
374

---

«Ruhlar isyoni» do: tonini o ‘ziga xos hikmatlar xazinasi deb 
aytish mumkin. U nda hech qachon eskirmaydigan purhikmat 
misralar ko‘plab uchruydi.
Xullas, Erkin Voh dovning dostonchilikdagi yutuqlari va 
bu ja n r rivojiga q o ‘sligan hissasi g‘oyat k atta. Biroq shoir 
do sto n larin in g ayrin larid a, xususan «Q uyosh m askani», 
«T oshkent sadosi» d o sto n la rid a q asid ag o 'y lik , voqelikni 
h addan tashqari b o ‘yab-bezab madh etish hollari seziladi. 
«Orzu chashmasi», «C harog‘bon» asarlarida esa yuzakilik, 
ib tid o iy lik alo m atla i k o ‘zga ta sh la n a d i. Lekin m uhim i 
shundaki, Erkin Vohidov dostonchilikda ham asardan asarga 
ijodiy o ‘sib, bu kamc hiliklardan qutula bordi. Buning eng 
ishonchli dalili shoirniig so‘nggi davr ijodi, xususan, «Ruhlar 
isyoni» va «Istambul f rtjiasi» singari yirik she’riy asarlaridir.
Erkin Vohidov iste dodli dramaturg sifatida ham tanilgan. 
U n ing b irin ch i s a h i a asari « Ik k in ch i t o ‘m ar» nom li 
tragikomediya bo‘lib, u XX asrning 60-yillari mahsulidir. Erkin 
Vohidovning eng m ashhur sahna asari «Oltin devor» (1970) 
nomli komediyadir. Вд asar Hamza nomidagi o'zbek Davlat 
akadem ik dram a tea ri (hozirgi M illiy akadem ik teatr)da 
m uvaffaqiyat bilan st hnalashtirilgan, k o ‘p yillar davom ida 
teatr repertuaridan m istahkam o ‘rin egallab, tom oshabinlar. 
o lq ish ig a sazo v o r b o ‘lgan. « O ltin devor» 2001-yilda '
P okistonning nufuzli bir teatrid a ham sahnalashtirildi va 
tomoshabinlarga man :ur bo‘ldi.
« O ltin devor» 1 om ediyasi — m azm un an ch u q u r 
b o ig an id ek , badiiy jih atd an ham mukammal. U komediya 
ja n ri ta la b la rig a t o ‘ a ja v o b b erad i. A sarnin g b o sh id an
oxirigacha kulgi (y u n o r) ufurib turadi. Zero, unda hajviy 
mazmunga ega b o ig a n kulgili voqea va ziddiyatlar mahorat 
ko‘rsatiladi. Dramatur;; komediyada boylikka hirs qo'yish 
va qing‘ir yo‘llar bilaa mol-mulk orttirishga intilish ustidan 
kuladi. N opok va no leas shaxslarni sharm anda qiladi. Shu 
asosda halol ishlab, ha ol yashash g‘oyasini asarning qat-qatiga 
singdirib yuboradi.
Asardagi asosiy obiazlar, xususan, bosh qahramon M o‘min 
to ‘lig‘incha komik xarakterga ega. Bu obraz k atta m ahorat
375

---

bilan yaratilgan. M o ‘min — o ‘z nomiga munosib, beozor, 
sodda, samimiy va halol inson. U oltin to ‘la ko‘za topib olgach, 
halovatini yo'qotadi, turli holatlarga tushadi: goh quvonadi, 
goh iztirob chekadi va oxir-oqibatda telba bo‘lish darajasiga 
borib yetadi. Dramaturg M o'min va uning atrofidagi kishilar 
hayotidan yorqin va jonli lavhalar k o ‘rsatib, komediyaning 
g‘oyaviy mazmunini qiziqarli va ta ’sirli qilib ifodalagan. Bunda 
u kinoya, masxaralash, askiya, hazil-mutoyiba, so‘z o ‘yinlari 
va boshqa kulgi vositalaridan, shuningdek, ruhiyat tahlilidan 
mahorat bilan foydalangan. Asar sujeti va obrazlari singari tili 
ham yuqori saviyada go'zal va serjilo qilib yaratilgan.
Erkin V ohidov ijodida «Istanbul fojiasi» (1985) she’riy 
dramasi muhim o ‘rin tutadi. A sarda poklik bilan nopoklik, 
to ‘g‘rilik bilan egrilik, halollik bilan ko‘zbo‘yamachilik, adolat 
bilan adolatsizlik, samimiylik bilan soxtalik o ‘rtasidagi keskin 
kurash yorqin aks ettirilgan. Asar sujeti hayotiy va qiziqarli 
ziddiyat asosiga qurilgan hamda g‘oyat jozibali, ta ’sirli qilib 
yaratilgan. «Istanbul fojiasi» dramasida asosan uch obraz: rais 
Jalol, uning xotini Saodat va ukasi Iskandar mavjud. Bularning 
uchovi ham hayot haqiqatiga mos ravishda ko'rsatilgan va asar 
g‘oyasi ana shu obrazlarning faoliyatlariga, xatti-harakatlari, 
dialog va monologlariga mohirlik bilan singdirib yuborilgan.
Bu ush qah ram on n in g k o ‘p yillik ayriliq d an keyingi 
uchrashuvida drama sujetining cho‘qqisini tashkil etadi hamda 
asarning keskin dram atik holatlarga eng boy va eng t a ’sirli 
sahifalari sifatida o'quvchi qalbini larzaga soladi. Chunki, bu 
u ch rash u v d a hayot h aq iq ati, chalkash ta q d irla r qism ati, 
dahshatli voqealarning asl sabablari shekspirona mahorat bilan 
ochib berilgan. Bu uchrashuv haqida Jalol shunday deydi: