Say d u lla m irzayev

36 « 0 ‘zbek tili va adabiyoti» jurnali, 1989-yil, 4-son, 22-bet.
142

---

buzib talqin etish hollariga yo‘l q o ‘yildi. M. Sheverdin ushbu 
asar haqidagi qarashlarini: «Roman avvalo aholining quyi sinf 
tabaqasi to ‘g‘risida hech qanday tasavvur bermaydi. Romanni 
o‘qir ekanmiz, o ‘sha vaqtlarda mehnatkashlarning qanday kun 
kechirganlari, ularning ahvoli, manfaatlari haqida biror xulosa 
ch iq aro lm ay m iz. A k sinch a, Q o ‘qon xonligining b arch a 
fuqarolari savdogar b o ‘lgan va badavlat yashagan, deb o ‘ylash 
mumkin»37,— tarzida ifodalaydi.
Tanqidchi Sotti Husayn esa «ОЧкап kunlar» haqida yozgan 
maqolalarida A. Qodiriyning novatorligini payqamay, uni arab 
yozuvchisi Jo ‘rji Zaydonning taqlidchisi deb asossiz ravishda 
aybladi. T o‘g‘ri, A. Qodiriy yigirmadan ziyod romanning muallifi 
b o ‘lgan J o ‘rji Zaydonni ustoz deb hisoblagan, undan ijodiy 
o4gangan. Biroq bu ikki yozuvchi romanlarini o'zaro taqqoslash, 
qiyosiy o4ganish Abdulla Qodiriyning badiiy mahorat jihatidan 
Jo4ji Zaydondan yuqori turishini tasdiqlaydi.
P rofessor Sobir M irvaliyev qayd etganidek, «A bdulla 
Q o diriy ara b yozuvchisi J o ‘rji Z ay d o n (1 861-1914)dan 
o4gangan va uni o ‘ziga ustoz deb bilgan. Uning 22 ta tarixiy 
xronikal tipdagi romanlari, ayniqsa, «Armanisa», «Karbalo 
yong‘usi», «17-ramazon», «Farg‘onalik kelin», «Al-Amin va 
Al-M o‘min» kabi asarlari bilan tanish bo‘lgan. Bu hoi har ikki 
yozuvchi asarlarini qiyosiy o4ganishda ochiq k o ‘zga tashlandi. 
Xususan, roman qahramonlarini tanlash, ular taqdirini hal etish 
va fabula yaratishda A. Qodiriy J. Zaydonga juda yaqin turadi. 
«17-ramazon» rom anidagi Bilol ham «ОЧкап kunlar»dagi 
H asanali singari xo‘jasiga sodiq qul sifatida xizmat qiladi. 
A. Qodiriy iste’dodi, mahorati va tasvirlash uslubi jihatidan 
ustozidan ancha yuqoriga ko4arildi. Agar J. Zaydon tarixni 
tavsif etish yo‘lidan borsa, A. Qodiriy uni tasvirlash, ko4satish 
yo‘lidan bordi. U J. Zaydon kabi tarixchi-xronikachi emas, 
yozuvchi-san’atkor sifatida maydonga chiqdi. Bu yozuvchining 
novatorligi edi»38.