Savol Jinoyatlar o‘z xususiyati va ijtimoiy xavflilik darajasiga ko‘ra qanday tasniflanadi? Javob

huquqiy  ahamiyatga  ega.  Jinoyat  sodir  etganlik  uchun  hukm  qilingan  shaxs 

huquqiy holatining umumhuquqiy ahamiyati uning O‘zbekiston Respublikasining 

jinoyat 

qonunini 

tashkil 

qilmaydigan 

normativ-huquqiy 

hujjatlarda 

mustahkamlanishida 

va 

jinoyat-huquqiy 

ma’noda 

ahamiyatga 

ega 

bo‘lmasligidadir

8

.  Sudlanganlikning  jinoiy-huquqiy  ahamiyati  esa  shaxsning 

oldingi  jinoyat  uchun  sudlanganlik  muddati  o‘tmasdan  yoki  qonunda  belgilangan 

tartibda  olib  tashlanmasdan  yangi  jinoyat  sodir  etganidagina  vujudga  keladi. 

Sudlanganlikning  umumhuquqiy  oqibatlari  kabi  jinoiy-huquqiy  oqibatlari  ham 

jinoiy  jazo  samaradorligini  oshirish  va  mahkumni  tarbiyalashga  qaratilgan 

choralarni mustahkamlash, shuningdek, avval sudlangan shaxslar tomonidan yangi 

jinoyatlar  sodir  etilishining  oldini  olishga  qaratilgandir.  Sudlanganlikning  jinoiy-

huquqiy ahamiyati Jinoyat kodeksining Umumiy qismida nazarda tutilgan bir qator 

oqibatlarni keltirib chiqaradi. Jumladan: 

                                                           

6

 

http://distant.tsul.uz/mod/lesson/view.php?id=477&pageid=120

  linki  ma’lumotlari  asosida  muallif  tomonidan 

tayyorlandi. 

7

 O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat kodeksi – T.: 2019. 77-modda 1-qism. 

8

 M.Rustambayev “Jinoyat huquqi kursi” (Umumiy qism) darslik – T.: MGHTI, 2018. 252-bet. 

---

–  shaxsda  sudlanganlik  holatining  mavjudligi  xavfli  va  o‘ta  xavfli 

retsidivist 

deb 

topilishiga 

ta’sir 

etadi 

(JK 

34-moddasi); 

–  shaxsni  jinoiy  javobgarlikdan  ozod  qilishga  to‘sqinlik  qiladi; 

–  qilmishni  kvalifikatsiya  qilishga  ta’sir  ko‘rsatadi  (JK  140-moddasi); 

–  jazo  tayinlashda  og‘irlashtiruvchi  holat  sifatida  e’tirof  etiladi; 

–  sudlanganlik  ozodlikdan  mahrum  qilish  jazosini  tayinlashda  jazoni 

ijro  etish  muassasasi  turini  aniqlashga  ta’sir  qiladi  (JK  50-moddasi); 

–    alohida tartibda jazo tayinlanishiga sabab bo‘ladi. 

Biz yuqorida shaxsning sudlangankil maqomi unga nisbatan turli xil oqibatlar 

keltirib  chiqarishini  aytib  o‘tdik.  Shu  bilan  birgalikda,  sudlanganlik  muddatining 

o‘tib  ketganligi  yoki  sudlanganlikning  olib  tashlanishi  munosabati  bilan  uning 

barcha huquqiy oqibatlari bekor bo‘lishini ham aytib o‘tish zarur

9

.  

O‘zbekiston  Respublikasi  Jinoyat  kodeksining  Umumiy  qism  78-moddasida 

sudlanganlik  holatining  tugallanish  paytlari  keltirib  o‘tilgan.  Unga  ko‘ra 

sudlangalik holati: 

a)  shartli  hukm  qilinganlarga  nisbatan  —  sinov  muddati  tugagan  kundan 

boshlab; 

b)  majburiy  jamoat  ishlari,  xizmat  bo‘yicha  cheklash  yoki  intizomiy 

qismga jo‘natish tarzidagi jazolarini o‘tab chiqqach; 

v) jarima jazosi ijro etilgan kundan keyin, shuningdek, muayyan huquqdan 

mahrum  qilish  yoki  axloq  tuzatish  ishlari  jazolari  o‘talganidan  keyin  bir  yil 

o‘tgach; 

g) ozodlikni cheklash jazosi o‘talganidan keyin — ikki yil o‘tgach; 

d) besh yildan ko‘p bo‘lmagan muddatga ozodlikdan mahrum qilish jazosi 

o‘talganidan keyin — to‘rt yil o‘tgach; 

e) besh yildan ortiq, lekin o‘n yildan ko‘p bo‘lmagan muddatga ozodlikdan 

mahrum qilish jazosi o‘talganidan keyin — yetti yil o‘tgach; 

j)  o‘n  yildan  ortiq,  lekin  o‘n  besh  yildan  ko‘p  bo‘lmagan  muddatga 

ozodlikdan  mahrum  qilish  jazosi  o‘talganidan  keyin  —  o‘n  yil  o‘tgach 

tugallanadi

10

.  

Shu  o‘rinda  sudlanganlikning  olib  tashlanishi  haqida  ham  aytib  o‘tish  zarur. 

O‘zbekiston  Respublikasi  Jinoyat  kodeksining  Umumiy  qism  79-moddasida 

                                                           

9

 O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat kodeksi – T.: 2019. 77-modda 4-qism. 

10

 O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat kodeksi – T.: 2019. 78-modda.  

---

mazkur  holatga  izoh  berilgan.  Unga  ko‘ra,  agar  shaxs  ozodlikdan  mahrum  qilish 

jazosini o‘tab bo‘lganidan keyin unga nisbatan ma’muriy jazo yoki intizomiy ta’sir 

choralari  qo‘llanilmagan  bo‘lsa,  jamoat  birlashmasi,  fuqarolarning  o‘zini-o‘zi 

boshqarish  organi,  jamoa  yoki  jazoni  o‘tab  chiqqan  shaxsning  o‘zi  bergan 

iltimosnomasiga  ko‘ra  sud  ushbu  Kodeksning  78-moddasida  nazarda  tutilgan 

muddatlarning  kamida  yarmini  o‘tganidan  keyin  uning  sudlanganligini  olib 

tashlashi mumkin bo‘ladi

11

.  

Shuningdek,  qonunda  o‘n  besh  yil  va  undan  ortiq  muddatga  ozodlikdan 

mahrum qilish jazosini o‘tab chiqqan shaxslar hamda o‘ta xavfli retsidivistlarning 

sudlanganlik  maqomining  olib  tashlanishi  mumkinligi  haqida  ham  aytib  o‘tilgan: 

“agar  ular  jazoni  o‘tab  chiqqanidan  keyin  o‘n  besh  yil  mobaynida  yangi  jinoyat 

sodir etmasalar, sud ularning sudlanganligini olib tashlashi mumkin”

12

. 

Yuqoridagilardan tashqari, sudlanganlik afv etish yoki amnistiya akti asosida 

ham olib tashlanishi mumkin.