Sardinië De Romeinse Tijd

Italië

Sardinië

De Romeinse Tijd

Sardinië in de Romeinse keizertijd: de steden

Ook al was Sardinië sinds 238 voor Christus onderdeel geworden van het Romeinse Rijk, tot in de eerste eeuwen na Christus bleef de punische cultuur levend in de taal en in de instellingen zoals die van de gekozen magistraten van het stedelijke bestuur, de suffeten.

De Romeinen verkregen echter meer controle over het eiland dan de Puniërs daarvoor ooit hadden kunnen bewerkstelligen en in de eeuwen die volgden romaniseerde de provincia Sardinia volledig.

De sporen van Romeins Sardinië zijn nog steeds volop terug te vinden in de van oorsprong Fenicisch-Punische steden, in de nieuw gestichtte kolonies zoals Turris Libisonis (Porto Torres), maar ook in wegen en bruggen die de belangrijkste plaatsen met elkaar verbonden en in de ontelbare archeologische vondsten die op het eiland zijn gedaan en die terug te voeren zijn op de Romeinse tijd.

Daar zijn in de laatste decennia de vondsten bijgekomen die rond Sardinië zijn gedaan sinds het ontstaan van de onderwater archeologie:

de scheepswrakken en hun ladingen zoals het romeinse schip beladen met loodbaren dat vergaan is voor de kust van het eiland Mal di Ventre.

De Romeinse stedelijke cultuur

Hoewel de Romeinse samenleving een geurbaniseerd karakter had en een geldeconomie kende bleef de basis van rijkdom en aanzien het (groot-) grondbezit.

Senatoren hielden zich niet direct met handel bezig en handelaren, die op zijn hoogst tot de ridderstand konden behoren (ordo equester) investeerden hun geld in land zodra ze een vermogen opgebouwd hadden.

Toch was de stad met het forum het politieke centrum en vormde het tegelijkertijd het podium voor de rijken om hun aanzien te tonen en te vergroten door te investeren in publieke gebouwen, door spelen te organiseren en uiteindelijk door een standbeeld van henzelf op het forum geplaatst te krijgen.

Provinciale steden waren in die zin een afspiegeling van de stad Rome, het ultieme politieke centrum van het imperum.

Het was ook uiteindelijk de kracht van het Romeinse systeem, van het Romeinse burgerrecht, de sociale ordening en de economische welvaart die het met zich meebracht, dat de lokale elites aan de centrale macht bond en hen tot instrument maakte van de keizerlijke bureaucratie.

Het amfitheater van Cagliari

De hoofdstad van de provincia Sardinia was Carales geworden, met sinds 38 v C de rechten van een municipium Iulium civium Romanorum mogelijk dankzij de steun die de stad aan Julius Caesar en Augustus had gegeven.

De tweede belangrijkste stad werd de nieuw gestichte Colonia Iulia Turris Libisonis (Porto Torres), in het uiterste noorden van Sardinië. Beide steden waren de grootste havens van het eiland en van hier werden de goederen direct naar Ostia, de havenstad van Rome, verscheept.

Het belang van deze beide plaatsen is ook af te lezen uit mozaïeken in Ostia die getuigen van de verenigingen van handelaren en reders: Navicularii et Negotiantes Karalitani en Navicularii Turritani.

In deze twee steden en in de van oorsprong fenicisch-punische steden verrezen nieuwe gebouwen; tempels, (amfi)theaters, baden (thermen) zelfs acquaducten om de watervoorziening te verbeteren.

In het binnenland werden plaatsen zoals Forum Traiani en de colonia Uselis (Usellus) belangrijk en aan de oostkust bloeide Olbia op.

Het romeinse forum van Forum Traiani Fordongianus

Het politieke en economische centrum van de Romeinse stad was het forum.

Rond dit open plein stonden standbeelden van magistraten, werd gehandeld in aangrenzende gebouwen en vonden openbare zittingen plaats.

In Nora is dit forum nog goed te zien ook al is het ontdaan van alle standbeelden en omliggende gebouwen en ruimtes.

In Tharros lijkt het forum minder duidelijk aanwezig. Archeologen vermoeden dat dit forum tussen de zone van de twee zuilen en de Thermen van Convento Vecchio lag op grond van gevonden inscripties.

In Fordongianus ligt het forum pal naast de baden vlakbij de oever van de Tirso 5.

Meest prominent aanwezig in de stadjes zijn de Romeinse baden (Thermen), soms monumentale gebouwen met twee of meer verdiepingen in baksteen of natuursteen, meestal gebouwd in de tweede of derde eeuw na C.

Zeer suggestief zijn de baden van Forum Traiani (Fordongianus) waar gebruik werd gemaakt van natuurlijk verwarmd water van vulkanische oorsprong wat gemengd kon worden met koud water.

Het oudste deel van het badgebouw is in natuursteen opgetrokken en het nieuwere deel in baksteen (opus vittatum mixtum) 6. In Nora zijn er zelfs vier badgebouwen gevonden, waarvan de grootste, de Terme a Mare, pal aan de oever ligt.

De verdeling van de ruimtes in atrium, apodyterium, frigidarium, tepidarium en calidarium zijn hier goed te zien.

Ook is in Nora nog terug te zien hoe rijk deze badgebouwen aan mozaïeken waren en men moet zich voorstellen dat de muren bedekt waren met marmer.

In Tharros zijn twee badgebouwen bekend, waarvan de Terme di Convento Vecchio in later tijd ook gebruikt is als abdij.

De baden waren een belangrijk sociaal trefpunt voor de romeinse samenleving.

Het grootste (amfi)theater is wel dat van Cagliari (Caralis), dat deels in de rotshelling uitgehouwen is.

Tot op heden wordt het nog gebruikt om voorstellingen te geven.

Het theater van Nora is het best bewaard gebleven, het benedendeel van de tribunes is nog intact evenals de halfronde cavea.

Van de scaena (scene) zijn alleen de fundamenten nog te zien en de grote kruik die mogelijk de functie had van geluidsversterker.

Het theater zou al in de eerste eeuw voor Christus gebouwd zijn en later nog aangepast.

Het Romeinse theater van Nora

In Tharros zou er een amfitheater gestaan hebben op de heuvel van Su Muru Mannu. Er zijn nog sporen te zien van een ellips vormig gebouw dat daar heeft gestaan, pal naast de fenicisch-punisch tophet die toen al ontmanteld was 10.

De monumentale tempels in Nora en Tharros zijn uit de Romeinse tijd, soms gebouwd op voormalig punische tempels. In Nora is de meest in het oog springende tempel die van Eshmun-Esculapius, de godheid van de genezing.

De bijzonderheid is de verdeling in twee ruimtes van de apsis, wat wijst op een punische oorsprong van de tempel.

Naast het theater in Nora staat een Romeinse tempel en op de heuvel de resten van een tempel gewijd aan Tanit.

In Tharros zijn in het centrum twee tempels gevonden: de tempio monumentale en de tempio a pianta di tipo semitico.

Het is moeilijk vast te stellen of deze tempels gewijd waren aan Romeinse goden.

Of er een Augusteum aan het forum heeft gestaan is ook niet duidelijk.

Het Augusteum dat in iedere Romeinse stad stond was gewijd aan de cultus van de Romeinse keizer.

De tempel van Antas is een van de bekendste voorbeelden van een tempel die in een niet-geurbaniseerde context staat.

Deze tempel werd aanvankelijk opgericht door de Puniërs en is door de Romeinen herbouwd in Latijnse stijl.

De Romeinen noemden de godheid van de Sarden Sardus Pater en assimileerden de cultus aan die van Hercules.

Precies zoals de Puniërs dit ook al hadden gedaan verkregen de Romeinen op deze manier de loyaliteit van de plaatselijke bevolking die voor hen in de mijnen moesten werken om de metaalertsen te delven.

Delen van het acquaduct bij Tharros

De watervoorziening uit de punische tijd, met de ondergrondse waterbassins (bagnarola) bleven ook in de Romeinse tijd hun functie behouden.

De Romeinen bouwden ter aanvulling soms acquaducten.

In Tharros zijn er nog overblijfselen te zien van een acquaduct, 580 meter lang, dat vanaf een waterput buiten het stadje tot aan het Castellum Acquae in het centrum liep 14.

Zowel in Nora als in Tharros zijn de wegen opnieuw bestraat met basalt in de Romeinse tijd en lag er een riolering of afwatering onder de weg.

Huizen en winkels (annex werkplaatsen) in de meeste woonwijken werden nog steeds in punische stijl gebouwd; in opus africanum, waarbij grote rechthoekige natuurstenen met tussenruimtes geplaatst werden opgevuld met kleinere stenen.

In Nora zijn er bovendien de resten van enkele grotere Romeinse huizen te zien met schitterende mozaïekvloeren en met een impluvium, voorzien van vier zuilen (tetrastylium), een soort binnentuintje.

Juist doordat stadjes als Nora en Tharros in de middeleeuwen verlaten zijn onder druk van de invallen van de Arabieren (Saracenen) is veel van de stedelijke inrichting bewaard gebleven en zijn hele woonwijken nog terug te zien die een indruk kunnen geven van het dagelijkse leven in zo'n stadje.

Pagina