«сарайшық» мемлекеттік тарихи-мәдени музей-қорығы атырау облысы білім беру басқармасының Әдістемелік орталығЫ

ОРТАҒАСЫРЛЫҚ – САРАЙШЫҚ 
 
Ж. Ж. Мустафин 
Тарих ғылымдарының кандидаты, Х.Досмұхамедов атындағы 
Атырау мемлекеттік университетінің профессоры 
 
Ортағасырлардың Дешті Қыпшақтың шығысындағы басты қалаларының 
ішіндегі Сарайшықтың орны ерекше. Бұл сұраққа толымды жауапты оның 
тарихын сол дәуірдегі тарихшылар, шығыс-батыс саяхатшылары, саудагерлері 
жазбаларынан саралауымыз керек. Себебі, сол дәуірде Ұлы даламызға сапар 
шеккендердің пікірлерінде алшақтық көп. Мысалы: Плано Карпини мен Әбу 
Абдаллах Мұхаммед Ибн Баттута деректері... 
Сарайшықтың тарихында түйінді ғылыми пікірлер қалдырған 
Ә.Марғұлан шаһар тарихын Моңғолдарға дейінгі, моңғолдар және Ноғайлық 
кезеңдерге бөледі. 
Ортағасырлық Рашид ад-диннің, Әбілғазы Баһадүр ханның «Түрік 
шежіресі», Қадырғали Жалайридің (Шежірелер жинағы), В. Тизенгарзен 
аударуымен жарық көрген Әл-Омари, Ибн Арабшах... 

---

6 
Түрік саяхатшысы Сейдеғали Райстың, П.Паллас, А.Левшин, В. 
Вельямин-Зерновтың, П.Небольсиннің,А.Березиннің, В.Григорьев, В.Бартольд, 
В.Владимиров, М.Сафаргалиев, А.Чулошников, В.Греков, А.Якубовский, 
М.Вяткин, В. Юдин, Б.Ермұханов, С.Кляштарный, Т.Сұлтанов т.б. еңбектерінде 
деректер көп. 
Оның 
үстіне 
А.Арзютов, 
Ә.Марғұлан, 
З.Самашевтар 
тікелей 
археологиялық қазба жұмыстарын жүргізген... 
Сарайшықтың гүлденуі – Алтын Орданың аттары әлемге белгілі: Өзбек 
(1317-1347) пен Әз-Жәнібек тұсында жүзеге асты. 
Сейд Баба туралы – мысалы, алғаш рет атақты Ибн Баттут ХІХ ғ. 30- 
жылдарындағы сапарында былай дейді: «Сарайшық шахарында Түрік-Ата бар 
екен. Ол бізді қонақтап сыйлап, батасын берді». 
Сондай-ақ, САрайшық қаласын Керей ханның тұңғыш ұлы Бұрындық хан 
шамамен 1476-1477 жылдары Ноғай ордасынмен қоса Қазақ Хандығының 
құрамына қосып, Шаһарды тұңғыш Ұлттық мемлекетіміздің – Алғашқы 
Астанасы еткен болатын. Кезінде бұл туралы ортағасырлар деректерінде толық 
айтылды. Бұл туралы Ақсақ Темірдің ұрпағы – Ұлықбек айтқанын кейіннен өзбек 
тарихшысы Ибрагимов, оны қазақ ғылымына енгізген белгілі тарихшы ағамыз 
Бейімбет Бәйбекұлы Ермұханов жазғанды.