«сарайшық» мемлекеттік тарихи-мәдени музей-қорығы атырау облысы білім беру басқармасының Әдістемелік орталығЫ

Аралтөбе 
– сарматтар дәуіріне жататын археологиялық ескерткіш 
Атырау облысы Жылой ауданының Киізтоғай ауылынан шығысқа қарай Ақмешіт 
ғибадатханасының оңтүстік батысында Құшаната бейітіне таман орналасқан. 
1989 жылы Батыс Қазақстан археология экспедициясы ашқан. 1989 жылы 
алғашқы зерттеу нәтижесінде үш зират қазылды. Бұрын тоналған алғашқы екі 
зираттан мәйіт қаңқалары табылды. Қорымның үш зираты тоналмаған. Зират 
түбіне шалқасынан, басы оңтүстікке қаратып жатқызылған, мәйіттің жанынан 
жүзден аса жебе салған қорамсақ, қыш құмыра және темір қылыш табылған. Бұл 
ескерткіштердің құндылығы бұрын соңды сарматтар дәуірінің (б.з.б. 4 ғасыр, б.з. 
2 ғ) ескерткіштерінде қылыш емес, тек семсер мен қанжарлар ғана табылатын, ол 
қылыштың пайда болу кезеңі. Еуропада алаңдар кезеңімен (4-5 ғ), ал Азияда 
көнетүркі 
тайпаларының 
әскери 
істерінің 
дамуымен 
байланысты 
қарастырылатын. Демек қайқылау қылыштың шығу кезеңі біраз тереңдетіліп, 
оны алаңдар емес, осы көне Атырау өңірінде өмір кешкен сармат тектес 
халықтардың тарихымен тікелей байланыстыруға мүмкіндік туып отыр. Үшінші 
қазылған зиратта сарматтар қоғамында жоғары лауазым иесі, қолбасшылық пен 
абыздықты қатар атқарған адам мен оның әйелі және он екі аты қоса жерленген. 
Тоналғанға дейін жерленген адамдардың киім-кешегі өте бай асыл бұйымдармен, 
көркем әшекейлермен безендірілген. Қару – жарақтан басқа абыздың асатаяғы 
және тағы да басқа дүниелері табылған. 
Бекбике 
- әртүрлі кезеңге жататын археологиялық ескерткіштер 
орны.Жылыой ауданның орталығы Құлсары кентінен солтүстік-батысқа қарай 
45-50-км, Бекбике темір жол бекеті мен автомобиль жолы арасындағы шағын 
аумақта орналасқан. Құмшағылдар басып кеткен төбешіктер де неолит-энеолит 

---

33 
дәуірінде өмір сүрген адамдардың тұрақтары ашылып олардан әр түрлі шақпақ 
тастан жасалған жебенің оқтары, екі жақты тегіс ретушті қырғыштардың сан 
алуан түрлері, бір жүзді пышақ дайындауға арналған пластиналар, істектер, 
бұрғылар тағы басқа құралдар табылды. Қыш ыдыстардың табылған 
сынықтарына қарағанда, олардың түрлері жұмыртқаға ұқсас, ернеуі кең, ал 
беттері толық әр түрлі геометриялық оюлармен әшекейленгені аңғарылды. 
Табылған заттардың мұнда б.з.б. IV – III және II мың жылдықтың басында өмір 
сүрген халықтардың мал өсіріп, аң аулаумен шұғылданғанын және көршілес 
Маңғыстау, Үстірт, сондай-ақ Еділ, Жайық өңіріндегі өзі тектес мәдени 
орталықтармен тығыз байланыста болғанынан мағлұмат береді. Келесі қола дәуір 
(б.з.б. II мыңжылдық) ескерткіштерінен көптеген қыш ыдыстардың, тарақ жүзді 
штамптардың көмегімен жасалған меандр, ойық, үшбұрыш, текше оюлармен 
әшекейленген сынықтар, ал көшпелі сарматтар кезеңіне (б.з.б.IV- I ғ) қатысты 
заттардан темір қанжарлардың сынығы жебенің қола ұштары, әртүрлі 
құмыралардың сынығы, ұршықтың бастары тағы басқалар табылды. 
Қызыл үйік 
– сарматтар дәуірінде (б.з.б. IV-I ғ шамасында) салынған 
ғибадатхана. Жылыой ауданының бұрынғы Қосшағыл кешенінің иелігінде 
болған, Ақтөбе, Маңғыстау облыстарының түйіскен жерінде орналасқан. 
Ғибадатхананы 1999 жылы Батыс Қазақстан археологиялық экспедициясы 
ашқан. Қазіргі биіктігі 5-метр, қолдан үйген төбешік формасы жағынан дөңгелек, 
қабырғалары ұлутастан қаланғанбұл ғибадатхананың үстінен ішіне қарай түсетін 
баспалдақтарының қалдықтары аздап сақталған. Ғибадатханада тастан қашап 
жасаған мүсіндер орналасқан.