2-Мавзу: Месопотамиянинг неолит, энеолит-бронза даври археологияси

2-Мавзу: Месопотамиянинг неолит, энеолит-бронза даври археологияси
Деҳқончилик ва чорвачилик хўжалик шаклларига ўтиш Олд Осиёнинг тоғ ва тоғ олди ҳудудларида содир бўлади. Аммо мазкур ҳудудлар кейинги давр тараққиётида асосий марказларига айланмай қолади. Бу ҳудудларда ҳосилдорлик юқори ва барқарор бўлмаган. Қадимги деҳқонлар Осиё ва Африканинг серҳосил ва субтропик дарё воҳаларига ўтиш билан уларнинг ишлаб чиқарувчи кучларнинг тезлик билан ва жамиятнинг цивилизация остонасида бўлган кейинги тараққиёт босқичига ўсиб ўтишига олиб келди. Ёғангарчилик миғдори етарли бўлмаган янги иқлим шароити кишиларнинг аграр ишлаб чиқаришининг янги шакли-суғорма деҳқончиликга ўтишларига туртки бўлди. Сунъий суғоришга асосланган деҳқончилик нафафақат барқарор ҳосил олиш имкониятини яратди, балки, бошоқли экинларнинг ҳосилдор навларини вужудга келишига сабаб бўлади.
Мил.ав.VII минг йилликларда Загроснинг деҳқон-чорвадор қабилалари янги экин майдонлари ва чорва яйловларини излаб янги ҳудудларни ишғол қила бошлади. Бу биринчи навбатда Месопотамия пасттекисликлари бўлиб, илк қишлоқлари пайдо бўла бошлади.
Қадимги деҳқонларнинг илк қишлоқларидан бири Алиқуш ёдгорлиги ҳисобланиб, у Месопотамия пасттекислигининг шарқида ҳозирги Эрон ҳудудида жойлашган. Ёдгорлик маданий қатлами 7,5 метрни ташкил этиб, тадқиқотчи олимлар томонидан икки босқичи: Бас Мордех (мил. ав. 7500-6750 йиллар) ва Алиқўш. Илк босқичидаги уй-жойлар қўпол хом ғиштлардан барпо қилинган. Уларда хўжаликнинг асосини чорвачилик шакли ташкил этган. Асосан эчки ва қисман қўй боқишган. Овчилик аҳамиятини йўқотмаган. Шунингдек, термачилик ҳам асосий озиқ-овқат етказиб берувчи тармоқ сифатида сақланиб қолган. Аҳоли деҳқончиликка ўта бошлаганлигини топиб ўрганилган бошоқли ўсимликлар бир қаторли арпа ва буғдойларнинг атиги уйдан бир қисмини ташкил этганлигидан кўриш мумкин. Тадқиқотчи олимларнинг фикрларига кўра мазкур босқичга оид манзилгоҳлар Загросдан қиш мавсумида яшаган чорвадор-овчи қабилаларга тегишли бўлиб, улар деҳқончилик билан таниш бўлишган. Айнан магия гид қабилаларнинг воҳага силжиши ўтроқ деҳқончилик маданиятининг қарор топишига сабаб бўлган.