«сарайшық» мемлекеттік тарихи-мәдени музей-қорығы атырау облысы білім беру басқармасының Әдістемелік орталығЫ

Г. С. Үбішева 
Есқайыр Халықов атындағы №7 жалпы орта білім беретін мектебі 
 
ЕСКЕРТКІШТЕР – ЕЛ ТАРИХЫНЫҢ КУӘГЕРІ 
 
«Мен Бабамның тас қашап, жазған сырын ашпасам. Құмға көміп тастасам, 
онда мені туған жер, ұлым деме ешқашан, ешқашан!..» – деп Кең Жылыойдың 
айтулы ақын, жазушысы Айтуар Өтегенов айтқандай тарихтан сыр шертетін, 
өткен тарихтың куәсі болатын ол тарихи–мәдени ескерткіштеріміз. 
«Сан ғасырлық тарихымыздан осы заманға дейінгі маңызын жоймаған 
мұраларымызды еліміздің әрбір азаматы мақтаныш етуге тиіс. Сондықтан да біз 
тамырын тереңге тартып, тәуелсіздікпен бірге мәуесін жайған тарихи танымды 
ұрпақ санасына сіңіруіміз керек. «Атамекен» деген сөзде кие бар. Атамекен 
десек, арманда кеткен бабалардың бүгінгі ақталған үміті еске түседі.»-, деп 
тұңғыш президентіміз Н.Ә. Назарбаев айтқандай тарихи жәдігерлерімізді, 
ескерткіштерімізді ұрпақ санасына сіңдіре білуі біздің басты мақсатымыз. 
Әлем халықтары алдында әрбір ұлттың өзіндік бет-бейнесін көрсететін 
ерекше белгісі болуы шарт. Сондай сәт туғанда біз тарихи-мәдени 
жәдігерлерімізді алға тарта аламыз. Қазіргі таңда «қазақ» деген ұлы халықтың 
ұлылығын, болмысын сипаттайтын жәдегерлеріміз көп деп айтсам артық 
кетпеген болар едім. 
Ауданның тарихында ел үшін күрескен, азаматтық істерімен халық 
жадында мәңгі қалған тұлғаларды, тарихи оқиғаларды бейнелейтін ескерткіштер 
бар. «Алтын адам» ескерткішін ауызға алмай-ақ қойғанның өзінде де, кейінгіге 

---

307 
аңыз етіп айтып, «мынау сенің қаның, тарихың» дейтұғын мұралар, шүкір, 
жетерлік. Жылыой ауданындағы тарихи-мәдени мұраның бүгінгі таңда 1-і 
республикалық, 69-ы мемлекеттік, 75-і алдын ала есепке алу тізімінде тіркелген. 
Халық ауызында «Жеті жұрт көшкен өлке» аталған туған жерімнің ежелгі 
тарихи-мәдени ескерткішінен сыр шертейін. 
Халқымыздың «қара алтын» деп атап кеткен мұнай өндірісінің қалыптасу 
кезеңі, арғы-бергі тарихы кімді болса да қызықтырары сөзсіз. 1899 жылы, яғни 
бұдан 120 жыл бұрын Жем өзеніне жақын Қарашүңгіл деген тұзды, терең, бір 
жағы гипсті, биік жерлерде мұнай өндіруге болатынын көрсеткен тұңғыш фонтан 
атқылаған болатын. Бұл өлкеде мұнайдың бар екендігін жергілікті халыққа 
ертеден-ақ белгілі болған. Мұны түрлі жерлердің аттары: Майқұдық, Мұнайлы, 
Жақсымай деген сөздері дәлел. 
Жер бетінен шығып жатқан мұнай туралы мәліметтер 1840 жылы әдебиетте 
«Кен» журналында 1860 жылы жарияланды. 
Қарашүңгілдегі алғашық мұнай фонтанын біздің отандасымыз профессор 
Апресев ашты. 
1893 жылы Леман «Ембі-Каспий компаниясын» ашты. Бұл компания жеті 
жыл жұмы істегеннен кейін, 1899 жылдың қарашасында Қарашүңгілде тереңдігі 
метрдегі № 7 ұңғыдан мұнай фонтаны атып, 18 сағатта 25 тоннадай мұнай берді. 
Химиялық құрамы сапалы, әрі жеңіл мұнай болғандықтан әдейі әзірленген 
местерге (тері қапшықтарға) құйылып, түйелерге теңделіп, Каспий 
жағалауындағы Прорва балық өндірісі арқылы қара жолмен Ракөш портына 
тасылып, шетке сатуға шығарылып отырды.