Saqlash vazirligi sh. S. Shoyimova, M. K. Xoshimova, sh. R. Mirzayeva, M. M. Qo

ikkinchi  bosqich
da  talabalarni  ma’ruza  qilishga  tayyorlashda 
o’qituvchi    u  bilan  birga  referat  rejasini  muhokama  qiladi,  uning 
ayrim  o’rinlarini  tuzatadi.  Bu  o’z  navbatida  dastlabki  fikrlarni 
tezlikda  tuzatish,  aniqlik  kiritish,  to’ldirish  imkonini  beradi  va  u 
pirovard natijada bo’lg’usi ma’ruzaning sifatini oshiradi.
 

 
uchinchi  bosqich
da  o’qituvchi  talaba  tayyorlab  kelgan 
referatning  mazmuni  bilan  tanishadi.  Zaruriyat  tug’ilganda,  unga 
savollar  qo’yish,  talaba  esa  bu  suhbatdan  so’ng  tegishli  tuzatishlar 
qilish  lozim  bo’ladi.  Shuningdek,  shunday  savollarni  ham  berish 
kerakki, talaba bu savollarga o’z chiqishida javob bersin. Ayni o’rinda 
talabaning seminarda ma’ruza qilish uslubi ham muhokama qilingani 
ma’qul.
 
Shuni  esdan  chiqarmaslik  kerakki,  faqat  ma’ruza  bilan 
qatnashadigan talabalar bilan ishlab, boshqa talabalar nazardan chetda 
qolmasin,  balki  guruhdagi  barcha  talabalar  oldindan  muhokama 
qilinadigan  mavzular  bilan  tanish  bo’lishi,  seminar  mavzusi  bilan 
aloqador  ma’ruza  va  qo’shimcha  materiallar  mazmuni  ustida 
ishlagan  bo’lishi,  mavzuga  muvofiq ravishda olinayotgan  bilimlarni 
nazorat  qilishga  va  mavzuni  muhokama  qilishga  tayyor  bo’lishlari 
lozim.  Bunday  seminar  mashg’uloti  odatda  muhokama  qilinadigan 
mavzuning  mohiyati  va  dolzarbligi  ma’ruza  materiali  bilan 
bog’lashni  eslatish  bilan  boshlanadi.  Shundan  so’ng  talabalar 
o’rganilayotgan  masalani  muhokama  qilishga  faollashtiriladi, 
bilimlarini  namoyish  qila  olishi  aniqlanadi.  Bu  ikki  yo’l  bilan 
amalga  oshiriladi:  yo  qisqacha javoblar  talab  qiluvchi  va  oldindan 
tayyorlab  qo’yilgan  savollar  bo’yichasuhbat  shaklida  yoki  tuzatish 
yoki korreksiya test savollari asosida nazorat qilish orqali. Tajribalar 
shuni  ko’rsatadiki,  bu  har  ikkala  bilimlarni  yuzaga  chiqarish  usuli 
tezkor  usul  bo’lib,  seminarning  ushbu  bosqichini  o’tkazishning 
muhim  samarali  sharti  hisoblanadi.  Talabalar  bilimlarini  yuzaga 
chiqarish  jarayonida  ularning  egallagan  bilimi  keyingi  seminarlarda 
va  muhokamalarda  qatnashishlari  uchun  yetarli  ekanligi  aniqlanadi. 
Talabalarda  muhokamadan  so’ng  ham  bilimlar  yetarli  bo’lmasa, 
o’qituvchining  bayoni  orqali  yoki  talaba  bilan  individual  suhbat 

---

214
 
 
shaklida  tushuntiriladi.  Ulardan  qay  biri  samara  bersa,  shunisidan 
foydalanilgani  ma’qul,  keyingi  variant  nisbatan  samarali  bo’lishi 
mumkin.
 
Bilimlar yuzaga chiqarilgan va ayrim tuzatishlar qilingandan so’ng 
talabalarning 
ma’ruza va axborotlar bilan chiqishlari 
tashkil etiladi. 
O’qituvchi  talabaning  materialni  mantiqiy  bayon  qila  olishini,  uni 
bayon  qilish  usulini,  talabalarning  unga  bo’lgan  e’tiborini  kuzatib 
boradi.  Ma’ruzaning  mazmunini  bayon  qilish  yoki  muhokamaning 
borish jarayoni talabalarni zeriktirib qo’yganda yoki, aksincha, undagi 
ayrim  masalalarga  qiziqish  kuchli  bo’lganda  hamda  uni  muhokama 
qilish  zaruriyati tug’ilganda,  hurmatini  saqlagan  holda  ma’ruzachini 
biroz to’xtatib, seminarni jamoa muhokamasiga aylantirish maqsadga 
muvofiqdir.
 
Ma’ruzani  guruh  bo’lib  muhokama  qilish  pedagogik  aspektda 
seminarning eng ahamiyatli qismi hisoblanadi, binobarin, seminarda 
talabalar  jonli  bilish  faoliyatiga  jalb  qilinadilar.  O’qituvchi,  avvalo, 
ma’ruza  va  axborot  mazmunini  muhokama  qilishga  o’tar  ekan,  bu 
mazmun  qanchalik  talabalar  darajasida  ekanligini  baholay  olishi 
lozim. Ma’ruza mazmunining tushunilishi ma’ruzachiga shu seminar 
qatnashchilarining 
bergan 
savollari 
va 
talabalarning 
o’qituvchitomonidan  qo’yilgan  savollarga 
(o’qituvchi  odatda 
ularning  o’zlari  savol  bermagan  taqdirda  yoki  ularning  savollari 
mavzu  mazmunining 
bir  tomonigagina  aloqador  bo’lganda 
talabalarga  savol  bilan  murojaat  qiladi)  javob  berishlari  chog’ida 
baholanadi.
 
Ma’ruza  mazmuni  bo’yicha  beriladigan  savollarni