o‘tkazgichi 1, yakorp 2 va nomagnit prokladka 3
(ya’ni
ikki element orasiga
qistirib qo‘yiladigan narsa- qistirma) lardan tuzilgan.
Magnit o‘tkazgichi asosini tashkil etuvchi
plita 4 ga quyma alyuminiy
sokolp 5
yordamida qatiriladi. Mazkur sokolp relening
kontakt tizimi 6
ni qatirish
(o‘rnatish) uchun ‘am xizmat qiladi. Magnit o‘tkazgichining to‘g‘ri to‘rtburchak
shakldagi kesim yuzaga ega bo‘lgan
yarmosiga
yapaloqlashtirilgan naysimon
gilpza
shaklidagi
qisqa tutashgan g‘altak 8
o‘rnatiladi.
Magnitlovchi g‘altak 7
silindr shaklidagi o‘zakka joylashtiriladi. YAkorp prizmada o‘zakka nisbatan
aylanma xarakat qiladi.
Prujina 9
tomonidan xosil qilinayotgan kuch, shplint
yordamida
xarakati cheklanuvchan,
tojsimon gayka 10
yordamida o‘zgartiriladi.
YAkorpni qo‘yib yuborish jarayonida katta xayallash vaqti xosil qilish
uchun magnit zanjirining ulangan xolatida ishchi va parazit (ortiqcha) zazor (‘avo
bo‘shlig‘i)ning katta magnit o‘tkazuvchanligiga ega bo‘lishi talab qilinadi. Buning
uchun yarmo va o‘zakning uchlari ‘amda yakorning ularga yondoshadigan tomoni
diqqat bilan chilvirlangan bo‘lish kerak. Alyuminiydan quyma shaklda
tayyorlangan relening asos qismi ‘am o‘ziga xos qisqa tutashtirilgan g‘altak
vazifasini bajarib, xayallash vaqtini qo‘shimcha oshishini ta’minlaydi.
YAkorpning qo‘zg‘alishi davridagi m.yu.k. o‘zining belgilangan qiymatidan
kam bo‘lgani sababli rele kuchlanish manbasiga ulanganda ishlab ketish vaqti
kichik bo‘ladi. Qisqa tutashtirilgan g‘altakli relelar uchun bu vaqt 0,05 - 0,2s. ni
tashkil etadi.
SHunday qilib, elektromagnili sekinlatuvchi relelarda ishlab ketish
vaqtini xayallatish bo‘yicha imkoniyatlari cheklangan. Ulash paytida ulashni
xayallatish talab qilingan xollarda,
oraliq relelar (RP)
ni o‘z
ichiga olgan
sxemalardan foydalanish maqsadga muvofiqdir (12.2-rasm).
12.2-rasm. Elektromagnitli sekinlatuvchi relelarni
ulash sxemasi.
RV relesining g‘altagi RP relesi g‘altagining uzuvchi kontakti orqali doimo
kuchlanish ostida bo‘ladi. RP relesining g‘altagi manbaga ulangach, uning kontakti
uziladi va RV relesi g‘altagini manbadan uzadi. RV relesining yakori o‘zakdan
ajraladi va belgilangan xayallash vaqti xosil qilinadi. RV relesi ushbu sxemada
albatta qisqa tutashtirilgan g‘altakka ega bo‘lishi talab qilinadi.
Elektr zanjirlarini
avtomatik ‘avo uzgichlari (avtomatlar)
to‘g‘risidagi
umumiy tushunchalarni ko‘rib chiqamiz. Bu erda apparatning
‘avo uzgichlari
deb
atalishining ma’nosi shundaki, avtomatlar yordamida zanjirni uzish paytidagi xosil
bo‘lgan yoy aksariyat xollarda ‘avoda so‘ndiriladi (o‘chiriladi).
Avtomatlar
, elektr zanjirlarini normal bo‘lmagan
va avariya rejimlarida,
ya’ni yuklama toki ortib ketganda (peregruzka), qisqa tutashuv chog‘ida, manba
kuchlanishining ‘addan ziyod kamayib ketganida, zanjirlarni uzish uchun
qo‘llanadilar.
Avtomatlarga quyidagi talablar qo‘yiladi:
1. Avtomatlarning tok o‘tkazish zanjirlari nominal tokni qancha bo‘lmasin
uzoq davom etgan vaqtda o‘tkazishi talab qilinadi. Uzoq muddat ulangan xolatda
ishlash rejimi avtomatlar uchun normal rejim deb hisoblanadi.
2.
Avtomatlar, qiymati o‘nlab va ‘atto yuzlab kiloamper bo‘lgan, qisqa
tutashuv toklarini ko‘p martalab uzish imkoniyatiga ega bo‘lishlari kerak.
3. Energetik qurilmalarining elektrodinamik va elektrotermik barqarorligini
oshirish, qisqa tutashuv toki ta’sirida qurilmalarning butunlay ishdan chiqishini
kamaytirish uchun avtomatlar zanjirlarni uzish vaqtining juda kichik qiymatiga ega
bo‘lishlari kerak.
Tok kuchi 200A dan yuqori bo‘lgan avtomatning prinsipial sxemasini ko‘rib
chiqamiz (18.1-rasm).
Avtomatning tok o‘tkazuvchi zanjiri asosiy (3) va yoy o‘chirish (1)
kontaktlariga ega. Avtomat qo‘l bilan dasta (rukoyatka) (12)
yordamida yoki
elektromagnit (4) yordamida ishga tushirilishi (ulanishi) mumkin. 6 va 7 raqami
bilan belgilangan zvenolar va tiragich 13 erkin ajratish mexanizmi hisoblanadi.
Avtomatni o‘chirish (uzish) dasta (12) orqali qo‘l bilan yoki 5,8,10,11 raqamlari
bilan belgilangan ajratgichlar orqali amalga oshiriladi. Kontaktlarning ajralish
tezligi prujina 9 orqali ta’minlanadi. Zanjirni uzish paytidagi xosil bo‘lgan yoyning
o‘chirilishi kamera 2 da amalga oshiriladi.
Avtomatlarning asosiy parametrlari quyidagilar hisoblanadi:
uzoq muddatli
nominal tok; nominal kuchlanish; eng yuqori uzish toki; o‘z (sobstvennoe) va to‘la
o‘chirish (uzish) vaqti.
Avtomatning o‘z o‘chirish (uzish) vaqti deganda, avtomatning ishlab ketishi
uchun sharoit tug‘ilgan paytidan to kontaktlarning o‘zaro ta’sirlashuvi tugaguncha
bo‘lgan vaqt tushuniladi. Agar ushbu vaqt 0,01s. ga teng yoki undan ortiq bo‘lsa,
avtomat oddiy (tez ishlamaydigan) avtomat deb hisoblanadi. Tez ishlovchi
avtomatlarda bu vaqt 0,002-0,008s. ni tashkil etadi.
12.3-rasm. Avtomatning prinsipial sxemasi.
Avtomatlar o‘zlariga ta’sir etuvchi kattaliklar turiga qarab,
Do'stlaringiz bilan baham: 
