SaqarTvelos teqnikuri universiteti biznes-inJineringis fakulteti ekonikuri kvlevis meTodebi

11. Tanamedrove meTodologiuri mimarTulebebi

ekonomikur mecnierebaSi

saukunis ukanasknelma orma mesamedma SemogvTavaza meTodologiuri problemebis gadawyvetis axali variantebi ekonomikur mecnierebaSi, romelTa Sedegi gaxda meTodologiuri analizis axali skolebis Seqmna. ukanasknelTagan unda gamoiyos: 1. avstiruli meTodologiuri skola (l. fon. mizesi, f. xeuki, k. popperi); 2. keinzianedoba misi sxvadasxva variantebiT (j. m. keinzi, j. xiksi, j. robinsoni) 3. neoklasikuri skola (m. fridmani, r. lukasi, m. blaugi), 4. institucionalizmi da neoinstitucionalizmi (j. gelbreiTi, d. norti, r. tomasi, o. uiliamsoni, j. biukeneni). rogorc calke meTodologiuri mimarTuleba ekonomikur mecnierebaSi SeiZleba gamoiyos. 5. meurneobaTa filosofiis rusuli meTodologiuri skola (s.n. bulgakovi, i.m. osipovi).

axali avstriuli skolis ZiriTadi ideebi meTodologiis dargSi warmoadgenen im tradiciebis logikur gagrZelebas, romelsac safuZveli Cauyares Zvelma avstriulma skolam, upirvelesad ki misma marJinalisturma (k. mengeri da sxv.) mimarTulebam. subieqtivizmi, individualizmi, agreTve f. xaikeis mier fundamenturad damuSavebuli adamianiseuli codnis SezRudulobis Tezisi plus k. poppesis socialuri institutebis TandaTanobiTi srulyofis koncefciam (marqsizmis mier SemoTavazebuli radikaluri variantebis sawinaaRmdegod) moaxdina mniSvnelovani zegavlena mTlianad XX saukunis ekonomikur Teoriaze.

kerZod, individualizmis Tezisma mniSvnelovani roli Seasrula kerZo sakuTrebis institutis ,,gamarTlebaSi”, rac damangreveli kritikis obieqti iyo dawyebuli XIX s. meore naxevridan. meTodologiuri veqtoris insitutis gamarTleba pozitiurad aRiqmeba TiTqmis mTeli ekonomikuri mecnierebis mier.

k. pipperma Tavis mxriv didi wvlili Seitana ekonomikur da politikur mecnierebaTa meTodologiis urTierTSoris sinTezirebis aspeqtebis SemuSavebaSi. Ff.xaikeris kvaldakval man moaxdina Tezisis aprobireba sabazro ekonomikis da misi isntitutebis institucionaluri TviTsrulyofis SesaZleblobis Sesaxeb da imavdroulad maTi ganviTarebis sruli da absolituri marTvis ararealobis Sesaxeb.

amrigad, axali avstriuli skola SeiZleba daxasiaTebuli iqnas rogorc meTodologiuri individualizmis skola ekonomikur meTodologiaSi, xolo i.p. gurovas zemoT moyvanili klasifikaciiT – rogorc ekonomikuri liberalizmis meTodologiuri skola.

keinzianelebi ( TviT j. m. keinzis CaTvliT) aseve aqtiurad iyvnen dakavebulni – meTodologiuri problemebiT da maTi wvlili ekonomikuri codnis meTodologiis ganviTarebaSi aRiarebuli unda iqnas rogorc uaRresad wonadi.

j.m. keinzis da misi mimdevrebis erT-erTi damsaxurebis empiriulad da Teoriulad damtkicebuli idea, rom sabazro ekonomikas ar SeuZlia arseboba saxelmwifos aqtiuri Carevis gareSe (interfenicionalizmi). magram keinzi da keinzianelebi ar wavidnen aq marqsis gziT, romelic moiTxovda, rom am interfencionizmma bolos da bolos STanTqa mTeli sabazro ekonmika mis sabaziso institutTan, kerZo sakuTrebasTan erTad. TviT keinzi naSromSi ,,dasaqmebis, procentis da fulis zogad Teoria”, uaryofda eRiarebina kapitalizmi TviTregulirebad sistemad da imavdroulad amtkicebda, rom saxelmwifos daxmarebiT dayrdnobiT (kerZod, mis daxmarebaze umuSevrobis problemis aRmosafxvrelad) kapitalizms SeuZlia baron miunhauzenis msgavsad gamoaTrios Tavi sakuTari TmebiT wylidan anu im mravalricxovani spekulatiu-sabirJo depresiebidan, romelSic mas agdebs ,,laissz-faire’’ principi.

keinzis meTodologiuri programis meore umniSvnelovanesi niSania misi aqcentireba adamianis rogorc mwarmoeblisa da momxmareblis qcevaSi racionalursa da iracionalurs Soris Rrma urTierTkavSirze, winaaRmdegobriobis aRiareba sxvadasxva ekonomikuri sabueqtebis saqmianobaSi.

,,zogadi Teoria’’ (j.m. keinzis) aris ara ubralod teqnikuri Secdomebis mtkicebuleba dasaqmebis ganmsazRvreli faqtorebis axal ekonomikaze, sxvagvarad rom iTqvas, Teoriuli instrumentariumi moyvanil iqnas SesabamisobaSi axal realobasTan. amasTan, mibruneba realobisadmi niSnavs fsiqologiuri faqtorebis aRiarebis mniSvnelobas, momavlis principul gaurkvevlobas da ekonomikuri subieqtebis winaswarganzraxuli da moCvenebiTi racionaluri qcevebis calkeuli Sedegebis prognozirebis SeuZleblobas.

neoklasikurma skolam (amasev Cven vakuTvnebT monetarizmsa da miwodebis ekonomikas) aaRorZina ingliseli politikuri ekonomiis ideebi marJinalizmis da kembrijis skolis ideebis sinTezis safuZvelze da warmoSva rogorc keinzianelobisadmi konservatiuli sapirwone XX saukunis 60-80-ian wlebSi.

neoklasikuri skola-es ,,aRdgenili tradiciis” skolaa igulisxmeba klasikuri politekonomiis tradiciebi, romelic Sewyvetilia sxva skolebis mier da romlis aRdgenasac cdilobs neoklasika TiTqos axal doneze. magram XX s. klasikuri mimarTulebidan axali skola iRebs ara yvelafers, aramed upirveles yovlisa, miswrafebas zRvruli abstraqttulisken (neoklasikurebTan – umeteswilad maTematikurisken) meurneobrivi procesebis da movlenebis aRweras. es midgoma ivseba ekonomikuri subieqtebis rogorc mkacrad racionaluri arsebis gagebiT, srulwoniani da gawonasworebuli analiziT da (monetaristebTan) fulis faqtoris CarTviT saerTo Teoriul analizSi.

neoklasikuri sinTezis ZiriTadi ideebi SeiZleba aseve Camoyalibdes SemdegnairadL:

,,ekonomikuri subieqtebi racionalurni arian im azriT, rom isini cdiloben uzrunvelyon sakuTari miznobrivi funqciebis optimizeba, amasTan irientirebulni arian bazris ara marto mimdinare, aramed momavalSi SesaZlo mdgomareobaze.

sistemaSi ar aris srulyofili winaswarganWvreta-subieqtebma ar ician rogori situacia warmoiqmneba bazarze maTi moqmedebis Sedegad da amitom iZulebulni arian orientacia aiRon sakuTar prognozirebaze;

prognozi igeba subieqtebisaTvis yoveli xelmisawvdomi da arsebiTi informaciis bazaze;

subieqtebis molodinebi racionaluria im azriT, rom isini miRebulia informaciis optimaluri (maqsimizaciis kriteriumis TvasazrisiT) gamoyenebisas.

wonasworoba aixsneba ara rogorc Sedegi, erTmonetiani mdgomareoba, aramed rogorc moTxovnisa da miwodebis gamoTanabrebis procesi.

amrigad, neoklasikuri skolis meTodologiuri ideebi ayeneben ekonomikur azrs ekonomikuri sinamdvilis maqsimalurad SesaZlebel formalur-abstraqtuli (maTematikuris CaTvliT) aRweris gzaze; meurneobrivi subieqtis qcevis oracionaluroba aseT sistemaSi aRiwereba rogorc arasruli racionaluri qceva, magram principSi, racionalizacias SeiZleba daeqvemdebaros yvea ekonomikuri procesis aRwera; analizis istoriul aspeqts da ekonomikuri movlenebis ganxilvis regionalur dones yvelafris miuxedavad, alaT aq ara aqvs arsebiTi mniSvneloba.

institucionalizmma Tavdapirvelad Tavi warmoiCina rogorc ,,disidentura moZraobam” XX saukunis ekonommikuri azris SigniT, Tumca rogorc mWidrod - dakavSirebulma fesvebiT keinzianulobasTan avstriul skolasTan da neoklasikur analizTan.

..Zveli” institucionalizmi (t. veblenidan j. gelbreitamde), Tumca aanalizebda sxvadassxva institucionalur cvlilebebs ekonomikur sferoSi, magram ver SeZlo Seeqmna fundamenturi meTodologiuri programebi da amiTve ver SeZlo gaewia seriozuli konkurencia keinzianelobisTvis da neo-klasikisTvis ekonomikuri meTodologiis dargSi XX saukunis 30-60 – ian wlebSi. axali institucionalizmi (neTinstitucionalizmi), piriqiT, aRmocenebidanve TvalsaCinod aCvenebda mkafiod gamoxatul fundamentur meTodologiur Ziebas.

ras Sedegebamde migviyvana am Ziebam?

-daviwyoT imiT, rom neoinstitucionalizmi SeiaraRda meTodologiuri individualizmis principulad axali tipiT (sxvagvarad neoklasikis da avstriuli skolis mimarT); ganxilvis centrSi aRmoCnda ara ubralod idnividi, aramed individi, romelic qmnida institutebs. amgvarad gadasaxuli aRmoCnda zRvari, rac ancalkevebda (uwin sxva meTodologiur skolebSi izolirebul) ,,ekonommikur adamians” socialuri jgufebisa da klasebisagan, romlis wevric igi iyo da socialuri dawesebulebebidan, romelsac igi qmnis.

,,neoinstitucionalizmi wina planze ayenebs damoukidebel individs, romelic TviTon, sakuTari surviliT da Tavisi intereses Sesabamisad wyvets romeli koleqtivis wevri unda iyos igi”.

neoinstitucionalizmis ekonomikuri azrovnebis meore mniSvnelovani punqtia axali meTodologuri refleqsia ekonomikis rogorc mniSvnelovanwilad formulirebuli da maTematizirebuli mecnierebis, Sesaxeb neoklasikur SexedulebaTa gadasinjva, agreTve uaris Tqma konkretuli ekonomikuri kvlevis zogierT aRiarebul meTodebze.

,,institucionaluri ekonomika, SeiaraRebuli evoluviursociaologiuri meTodebiT, uaryofs marJinaluri da wonasworiTi analizis meTodebs.”

saxeldobr globaluri istoriul-evoliciuri gamravlebuli farTo sociologiur, kulturologiur da filosofiur rakursze ar eyo winamorbed institucionalizms, ekonomikur mimdinareobebs da meTologiebs, gansakuTrebiT neoklasikas. amis gamo d. norti SeniSnavs:

,,socialuri mecnierebebi mudmimad ganicdian Sinagan konfliqts imis gamo, rom maT mier SemuSavebuli Teoriebi ar Seesabamebian adamianiseul urTierTqmedebaTa realur procesebs. es Seusabamoba yvelaze TvalsaCinod vlindeba ekonomikuri Teoriis logikur daskvnebsa da ekonomikur sistemaTa funqcionirebas Soris (rogoradac ar unda ganvsazRvravdeT da vzomavdeT mas). ra Tqma unda, neoklasikuri Teoria iZleoda karg Sedegebs ganviTarebul qveynebSi bazrebis analizis dros, magram Tu mivmarTavT ekonomikuri ganviTarebis skolis meore bolos, vnaxavT, rom neoklasikuri Teoria ar aris saimedo damxmare iseTi organizicebis Sesaswavlad rogorebicaa Suasaukuneobrivi feodaluri adgil-mamuli, bazrobebi SampanSi, an ,,suk” (bazari axlo aRmosavleTis da CrdiloeT afrikis qveynebSi, romelTa gareSe Znelia am qveynebis gageba). neoklasikur Teorias ara marto ar Seswevs unari damajereblad aRweros am struqturebs Soris urTierTmoqmedeba, aramed ar SeuZlia axsnas ratom arseboben urTierTqmedebaTa aseTi, TiTqos araefeqtiani formebi aTaswleulebis ganmavlobaSi.”

ekonomikuri mecnierebis ganviTarebis Semdgomi perspeqtivebi gulisxmoben ufro did apelacias institucionaluri meTodologiisadmi: misi evristiuli rezervebi jer kidev ar aris amowuruli da SeiZleba Cven gvelis am mimarTulebiT mniSvnelovnad meti progresi, vidrre is, romelic gvaqvs ekonomikuri codnis ganviTarebis dRevandeli dRisaTvis.

axla ramdenime sityva meurneobis filosofiis rusuli skolis Sesaxeb ,meTodologiuri problemebisadmi misi specifikuri midgomiT.

meurneobis filosofiis am skolam romelsac safuZveli Cauyara sergei nokolozis Ze bulgakovis naSromma ,,meurneobis filosofia” (1912), kursi aiRo meurneobrivi procesebis gansakuTrebul meTodologiur axsnam eknomikuri mecnierbis miznebisa da daniSnulebis problemis Taviseburi formulirebiT.

s.n. bulgakovis Tanaxmad, meurneoba, Tavisi arsiT aris raRac transcendenturi, mecnieruli an racionaluri wesiT auxsneli realoba, romelic ar daiyvaneba mxolod xilul meurneobriv procesebamde:

,,meurneoba Tavis fenomenologiaSi, e.i. uSualod empiriul mocemulobaSi, arsebobs CvenTvis rogorc nebayoflobiT an aranebayoflobiT misaRebi aucilebloba, romelic Sewerilia Cvenze garedan.”

meurneobis arsis analizis dros s.n. bulgakovi mas gansazRvravs agreTve rogorc arsebobisTvis brZola procesis nawils: ,,meurneoba aris kacobriobis brZola bunebis stiqiur ZalebTan sicocxlis dacvisa da gafarToebis mizniT da bunebis gasaadamianureblad”. ,,yvela kerZo meurneoba SeiZleba ganxilul iqnas rogorc arsebobisTvis biologiuri brZolis kerZo SemTxveva.”

s.n. bulgakovis ekonomikuri meTodologia SeiZleba daxasiaTedes rogorc evoliciuri meTodlogia, romelic Seicavs sakuTar TavSi anatonomiis, dialqetikuri winaaRmdegobis niSnebs: masSi uncaurad aris gaerTianebuli scinetizmi da religiuri antiscientizmi, pozitivizmi da esencializmi, biologiuri reduqcionizmi da meurneobis gansakuTrebul formad aRiareba, rac sxva sferoebamde ar daiyvaneba. bolo punqtSi rusi moazrovne mkacrad akritikebs marqsizms, rogorc uxeSi ,,ekonomikuri determinizmis” saxesxvaobas, uCvenebs meurneobrivi procesebidan yvela kulturuli fenomenis gayvanis SeuZleblobas.

i.m. osipovi meurneobis filosofiis Tanamedrove rusi warmoamdgeneli da imave saxelwodebis almanaxis mTavari redaqtori, am punqtebs umatebs meurneobis filosofiis Semdeg ganmartebas: ,,meurneobis filosofia ara marto filosofiaa meurneobis Sesaxeb, ara mxolod erTi dargia filosofiisa, arc ekonomikis filosofiuri interpretaciaa, igi agreTve codnis gansakuTrebuli sferocaa adamianis, misi cxovrebis da meurnebrivi saqmianobis Sesaxeb, romlisTvisac damaxasiaTebelia problemebi da azrebi, Caqsovilni saerTod adamianis genomenTan, cxovrebis sawyisebiT da miznebiT, meurne da Semoqmedi adamianis miswrafebebebiT, adamianisa da samyaros istoriuli bediT. ra aris meurneoba, ratom aris is, ra unda mas, saiTken midis? da ra aris adamiani meurneobaSi, rogor da risTvis moqmedebs igi, ras ganicdis, ras laparakobs? es, rogorc bevri sxva sakiTxi, aRelvebs meurneobis filosofas, radgan TviT WeSmaritad filosofiuri sakiTxebia, romlebzedac, Tu SesaZlebelia, gaicema filosofiuri pasuxebi”. Sesabamisad, meurneobis filosofia, rogorc ekonomikuri mimarTuleba cdilobs rusuli filosofiuri da ekonomikuri azris tradiciebis sinTezirebas, SemoiRos, meurneobrivi procesebis transcendeturobis cneba, Seavsos klasikuri meTodolgoiis racionalizmi da scientizmi religiuri da evoliciuri ekonomikuri meTodologiiT.