Saponinlarning gemolitik ko’rsatkich (indeks)ini aniqlash Saponinlarning ko’pirish sonini (ko’rsatkichini) aniqlash manchjuriya araliyasining ildizi

Toshkent Farmatsevtika instituti
farmatsiya yo’nalishi 3-bosqich 307-”B”guruh talabasi Sheraliyev Akmaljonning
farmakaknoziya fanidan MUSTAQIL ISHI

REJA: 1. Saponinlar 2, Saponinlarning gemolitik ko’rsatkich (indeks)ini aniqlash 3. Saponinlarning ko’pirish sonini (ko’rsatkichini) aniqlash 4. MANCHJURIYA ARALIYASINING ILDIZI

Saponinlar (lot. saponis — sovun) — glyukozidlar guruhiga mansub azotsiz murakkab organik birikmalar. S.ning taʼmi achchiq, hidi oʻtkir, chayqatilganda (konsentratsiyasi 0,001 g/l boʻlgandayoq) sovunga oʻxshab koʻpiradi. Sof S. — rangsiz yoki sargʻish amorf moddalar. Suvda eritilganda kolloid eritmalar hosil boʻladi. Suvli eritmalari moylar va smolalar bilan barkapop emulsiyalar beradi. Kislota yoki fermentativ gidroliz natijasida S. monosaharidlarga va uglevod boʻlmagan qism — aglikon (sapogenin) ga parchalanadi. Raʼnodoshlar, chinniguldoshlar oilasiga mansub oʻsimliklarda ayniqsa koʻp. Tarkibida S. boʻlgan oʻsimliklar (mas, sovundaraxt, qizilmiya, ipomeya, yetmak va boshqalar) tibbiyotda balgʻam koʻchiradigan va siydik haydaydigan vosita sifatida ishlatiladi. Oziqovqat sanoatida turli ichimliklar, qandolatchilik mahsulotlari tayyorlashda qoʻllanadi. Baʼzi S. (sapotoksinlar) oʻta zaharli
Saponinlarning gemolitik ko’rsatkich (indeks)ini aniqlash
Gemolitik ko’rsatkich (indeks) deb, fibrinsiz qonning 2% li eritmasi bilan to’liq gemoliz beradigan saponinlarning eng kichik miqdoriga aytiladi. Bu ko’rsatkich mahsulotning birlik miqdoriga nisbatan ifodalanadi. Aniqlash usuli. Mahsulotdan fiziologik eritmada 1 yoki 2% li saponinlar ajratmasi tayyorlanadi. 9 ta probirkaga: birinchi probirkaga 0,1 ml, ikkinchisiga 0,2 ml, uchinchisiga 0,3 ml … to’qqizinchisiga esa 0,9 ml tayyorlangan ajratmadan solinadi. Har bir probirkadagi suyuqliq hajmi 1 ml ga yetguniga qadar fiziologik eritmadan (osh tuzining 0,85 % li eritmasi) va fiziologik eritmadagi 2% li fibrinsiz qon eritmasidan 1 ml qo’shiladi. Bunda har bir probirkadagi suyuqlik hajmi 2 ml ga yetdi. Probirkadagi suyuqlikni sekin aralashtirib, 24 soat tinch qo’yib qo’yiladi. Ko’rsatilgan muddat o’tgandan so’ng to’liq gemoliz bergan sanoninning kam koncentraciyali aralashmasi bo’lgan probirka topiladi. So’ngra saponinlarning gemolitik ko’rsatkichi quyidagi formula yordamida aniqlanadi:
bunda: X-saponinlarning gemolitik indeksi; a-hisoblash uchun asos qilib olingan probirkadagi tekshiriluvchi ajratma ml miqdori; v- tekshiriluvchi ajratmaning % koncentraciyasi. Masalan: birinchi, ikkinchi probirkadagi aralashmalar qizil yoki pushti rangga kirmasdan, eritrocitlar cho’kkan bo’ladi. Bu esa probirkadagi aralashmalarda gemoliz bo’lmaganni ko’rsatadi.
Uchinchi probirkada probika tagida qisman cho’kma bo’lib (chayqatilganda loyqa hosil boo’ladi), aralashma pushti rangga kirgan, ya’ni aralashmada qisman (to’liq emas) gemoliz bo’lgan. To’rtinchi probirkada esa (chayqatilganda loyqalanmaydi) aralashma tiniq rangda bo’lib, ana shu to’tinchi probirkadagi aralashma to’liq gemolizga uchragan bo’ladi. 5,6,7,8 va 9 probirkalarda ham to’liq gemoliz bo’ladi. Saponin ko’rsatkichini hisoblab topishda 4 probirka asos qilib olinadi. Chunki bu probirkadagi saponinlar koncentraciyasi 5,6,7,8 va 9 probirkalardagi saponinlar koncentraciyasiga nisbatan kam hamda 3,2 va 1 probirkadagi aralashmalarga nisbatan 4 probirkadagi qon eritrocitlari to’liq gemolizga uchragan. To’tinchi probirkadagi suyuqlikning hajmi 2 ml; probirkada 0,4 ml tekshiriluvchi ajratma bor. Tekshiriluvchi ajratma 1% li qilib tayyorlangan. Demak, saponinning gemolitik indeksi
.
Saponinlarning turli qonlar bilan beradigan gemolitik indeksi har hil bo’ladi. Shuning uchun gemolitik indeksni aniqlashda soat 12 da olingan va fibrindan ajratilgan sog’lom qo’y qonining 2% li eritmasi ishlatiladi. Agar qo’y qoni bo’lmasa, u holda qo’y qoni bilan turg’un gemolitik indeksga (1:25000) ega bo’lgan toza saponinning tahlilga olingan qon bo’yicha gemolitik indeksi topiladi, so’ngra shu qonning qo’y qoniga nisbatan koefficienti aniqlanadi. Masalan: qo’y qoni bilan 1:25000 li gemolitik indeksga ega bo’lgan toza saponining tajribada it qoni bilan bergan gemolitik indeksi 1:50000 ga teng bo’lsin. U holda it qonining qo’y qoniga nisbatan koefficienti
bo’ladi. Shunday qilib, it qoni bilan topilgan gemolitik indeksni 2 ga bo’linsa, indeks qo’y qoni bilan jlingan gemolitik indeksga aylanadi. Yuqorida ko’rsatilgan tajribada it qoni bo’yicha topilgan va 1:500 ga teng bo’lgan gemolitik indeks qo’y qoni bo’yicha ifodalansa: =1:250 ga teng bo’ladi.