|
DEMOGRAPHIC SITUATION OF NAVOI REGION
Abstract: This article analyzes the characteristics of the formation of the population in
Navoi region, the factors affecting it. Socio-demographic development of rural areas is shown.
The article also covers the issues of natural population growth in the region, the ratio of urban
and rural areas in the permanent population
Key words:
demographic situation, population structure, labor resources, demographic
policy, natural population growth, level of urbanization.
Кириш.
Бугунги кунда Навоий вилояти ўзининг демографик ҳолати бўйича
республиканинг мураккаб ҳудудларидан бири ҳисобланади. Бунинг оқибатида вилоятда
кўплаб иқтисодий ва ижтимоий муаммолар вужудга келмоқда. Тўғри, ушбу муаммоларни
бартараф этиш мақсадида кўплаб ишлар амалга оширилмоқда. Жумладан, саноат, қишлоқ
хўжалиги ва бошқа соҳаларда янги ишчи ўринлари яратилиб, меҳнат ресурсларига бўлган
талаб қисман бўлса-да қондирилмоқда. Бироқ, айрим туманларда ушбу долзарб муаммога
Облақулов Ҳусан Абдисайит ўғли -
Навоий давлат педагогика институти география ва иқтисодий билим асослари
кафедраси ўқитувчиси
Рахматов Юсупжон Бобоқулович
. – Навоий давлат педагогика институти география ва иқтисодий билим асослари
кафедраси доценти
Буранов Ёрқин Раҳматуллаевич
. – Навоий давлат педагогика институти география ва иқтисодий билим асослари
кафедраси таянч докторанти
“SANOAT VA XIZMAT KO‘RSATISH SOHALARINING RAQAMLI TRANSFORMATSIYASI:
TENDENSIYALAR, BOSHQARUV, STRATEGIYALAR”
373
етарлича эътибор берилмаслиги натижасида ижтимоий-иқтисодий вазият янада
мураккаблашиб бормоқда.
Маълумки, вилоятда ижтимоий-иқтисодий муаммолар кўп жиҳатдан аҳолининг
табиий ўсиши, таркиби, ҳудудий жойлашуви ҳамда меҳнат ресурсларидан оқилона ва
самарали фойдаланиш бугунги куннинг долзарб масалаларидан бири ҳисобланади.
Тадқиқот жараёнида Навоий вилоятида демографик вазият шаклланишининг
хусусиятлари бўйича, тизимли ёндашув, қиёсий ва солиштирма таҳлил, статистик ва
бошқа усулларидан фойдаланилди.
Айтиш ўринлики, демографик жараёнлари бўйича хорижда ва республикамизда
кўплаб тадқиқотлар олиб борилган. Жумладан, Ата-Мирзаев О.Б., Абдураҳмонов Қ.Х.,
Бўриева М.Р., Тожиева З.Н. ва бошқалар томонидан демографиянинг фан сифатидаги
шаклланиши, демографик жараёнларни ўрганиш манбалари, туғилиш, ўлим, никоҳ ва
ажралишнинг демографик моҳияти, аҳолининг сон ва сифат хусусиятлари, такрор ҳосил
бўлиш қонуниятлари, жинс, ёш, никоҳ ва оила таркиби, ижтимоий-иқтисодий ҳолати,
аҳоли миграцияси, демографик прогнозлаштириш масалалари тадқиқ этилган.
Шунингдек, аҳоли географияси ва демография фанларининг предмети, вазифалари, фан
сифатида шакилланиш тарихи, аҳоли сони ва такрор барпо бўлиши, таркиби, асосий
демографик жараёнлар, шаҳар ва қишлоқ аҳолиси ҳамда дунёнинг демографик ҳолати
билан боғлиқ глобал муаммолар ёритиб берилган[4].
Аҳоли сонининг жуда юқори суръат билан кўпайиб, ёки камайиб кетиши
демографик вазиятни кескин ўзгаришига олиб келади. Демографик вазиятнинг
шакилланиши аҳолининг социал, ёш жинсий ва оилавий таркиби, муҳим омил
ҳисобланади [1].
Навоий вилояти иқтисодиётни модернизациялаш жараёнида ижтимоий-иқтисодий
сиёсатни амалга оширишда демографик омилларга алоҳида аҳамият берилмоқда.
Вилоят ер майдонининг катталиги ва айни пайтда табиий шароитининг
ноқулайлиги аҳоли сони ва унинг зичлигига таъсир кўрсатади. Шунинг учун вилоятда
аҳоли жуда сийрак жойлашган. Жумладан аҳоли зичлиги 1995 йилда 6,6 кишини ташкил
этган бўлса, бу кўрсаткич 2005 йилда 7,3 киши, 2015 йилда 8,2 кишини 2020 йилда бу
кўрсаткич 8,8 кишини ташкил этган (1995 йилга нисбатан 2,2 кишига ошган). Ҳозирги
вақтда Навоий вилоятининг 10 та маъмурий ҳудудий бўлинмасидан 4 таси, шу жумладан,
Навоий шаҳри ҳам аҳоли зич бўлган ҳудудлар қаторига киради, ваҳоланки, улар вилоят
ҳудудининг атиги 6 фоизини, аҳоли унча зич бўлмаган 5 туман эса, вилоят ҳудудининг 94
фоизини эгаллаган. 2019 йил 1 январь ҳолатига кўра, вилоятда аҳолининг энг зич
жойлашган ҳудудлари сифатида 1 кв.км га тўғри келадиган аҳоли сони Хатирчи (137,4
киши), Кармана (134,3 киши), туманлари ва Навоий шаҳри (2728 киши) ҳиссасига тўғри
келади[5].
Бугунги кунда вилоят аҳолиси республика аҳолисининг 2,9 фоиздан ортиғини
ташкил этмоқда. Чунончи, 1995-2020 йилларда вилоят аҳолисининг сони бир сезиларли
даражада кўпайди. Бироқ, кейинги йилларда вилоят аҳолисининг табиий ўсиш
суръатларининг пасайиб бораётганлиги кўзга ташланмоқда. Навоий вилоятида аҳоли
табиий кўпайишининг энг паст кўрсаткичга эришган даври 2000 йилда қайд этилган
бўлиб, у ҳар минг аҳолига 14,2 кишини ташкил этган. Бу кўрсаткич 2019 йилга келиб 18,4
кишига етган. (1-расм).
Вилоятда ҳозирги вақтда туғилишлар сони сезиларли даражада кўпаймоқда. Бунда
ёшлар салмоғининг юқорилиги уларни иш билан таъминлаш муаммолари юзага келмоқда.
Аҳолининг бундай ўсиши вилоятда янги иш ўринларини яратиш, ёшларни вилоятнинг
долзарб ижтимоий-иқтисодий соҳаларига жалб этиш бундай муаммоларни ечишда
асқотади.
Ҳозирги вақтда вилоятда ўзига хос демографик вазият вужудга келган ва у аҳоли
сонининг ўсиши, аҳолининг ёш таркибида меҳнат ёшдан кичик бўлганлар ва қариялар
Do'stlaringiz bilan baham: |
