“sanoat va xizmat ko'rsatish sohalarining raqamli transforma t siyasi: tendensiyalar, boshqaruv, strategiyalar” Xalqaro ilmiy-amaliy anjuman

“SANOAT VA XIZMAT KO‘RSATISH SOHALARINING RAQAMLI TRANSFORMATSIYASI: 
TENDENSIYALAR, BOSHQARUV, STRATEGIYALAR”
347
Қарама-қарши йўналишда - Озарбайжондан - балиқ, қисқичбақалар, моллюскалар ва 
бошқа сув умуртқасизлари савдоси мамлакатга атиги 679 минг доллар олиб келган. 
Шундай қилиб, аҳолининг денгиз маҳсулотларига бўлган талабини қоплаш учун 
республикадан 23 миллион доллардан ортиқ маблағ ўзлаштирилган. 
Таққослайдиган бўлсак 2018 йилда Озарбайжонга 19,6 миллион долларлик денгиз 
маҳсулотлари импорт қилинган, экспорт эса 521 минг долларга баҳоланмоқда. 
Озарбайжон Республикаси Давлат статистика қўмитаси маълумотига кўра биргина 
2019 йилнинг ўзида мамлакатда балиқ етиштириш ва муҳофаза қилишга 2,268 миллион 
манат сарфланган.
Ушбу маблағнинг 89,7 фоизи сунъий балиқ етиштириш корхоналари фаолиятига, 
10,3 фоизи балиқчилик хўжаликларида мелиоратив тадбирларга йўналтирилган[7]. 
Озарбайжонда балиқ ва бошқа сув биологик ресурсларидан фойдаланиш 
қоидаларига мувофиқ 151 юридик ва жисмоний шахсларга 1185,8 тонна балиқ овлаш учун 
квота берилганига қарамай, 2019 йилда 1176,6 тонна балиқ овланган, бу 2018 йилга 
нисбатан 27,1 фоизга камдир. 
Тутилган балиқларнинг умумий массасида 694 т шпрот (килька), 105,7 т. кутум, 81,3 
т селд, 69,9 т кефал, 59,7 т плотва, 40,8 т — лещ, 45,4 т — сазан, 20,0 тонна – карас, 10,0 
тонна – судак, 8,2 тонна – шамайка (шемая), 5 тонна – лаққа (сом), 3,4 тонна – вимба 
(рыбец), 2 тонна – жерех, 31,2 тонна – бошқа турдаги балиқлар[8]. 
2019-йилда балиқчилар 101,6 минг манат миқдорида квота тўлаган. 
2019 йилда Вазирлар Маҳкамасининг қарори билан мувофиқлаштирувчиси Экология 
вазирлиги бўлган ишчи гуруҳ тузилган. Ишчи гуруҳ таркибига Қишлоқ хўжалиги 
вазирлиги, Давлат мулк қўмитаси, Озиқ-овқат хавфсизлиги агентлиги ҳамда 42 туман 
ижро ҳокимияти кирган. Ишчи гуруҳ томонидан, Республикада сув ҳавзалари 
инвентаризацияси ўтказилиб, республиканинг барча ҳудудларида 605 та балиқчилик 
хўжаликлари аниқланган.
Озарбайжонда аҳоли жон бошига йилига атиги 2,5 килограмм денгиз маҳсулотлари 
тўғри келади, дунёда ўртача 20,3 килограммни ташкил қилади. 
2020 йилда Озарбайжон ўзини денгиз маҳсулотлари билан таъминлаш ва энди 
импортга қарам бўлмаслик мақсадида “Балиқ хўжалигини ривожлантириш давлат 
дастури”ни ишлаб чиқди, унда ички истеъмол учун балиқ етиштириш кўзда тутилган. 
Жаҳон кўрсаткичларига эришиш учун мамлакатда йилига 200 минг тонна балиқ 
етиштириш зарур. Барча талабларга риоя қилган ҳолда, 5-10 йил ичида аҳоли жон бошига 
йилига 10 килограмм денгиз маҳсулотлари тўғри келиши мумкин. Ҳозирда Японияда бу 
кўрсаткич йилига 100 килограммни, Хитойда эса 70 килограммни ташкил этади[9]. 
Фақат ҳовуз деҳқончилигида балиқ етиштириш орқали яхши натижаларга эришиш 
мумкин эмас, шунинг учун давлат дастури денгизда саноат миқёсида балиқ етиштиришни 
қамраб олган. 
Озарбайжонда балиқ экспортининг асосий ҳажмига Россия улушига тўғри келади. Бу 
асосан шпрат балиғи. Кейинги вақтларда Россияга бошқа турдаги балиқлар, жумладан, 
аквакультурада етиштириладиган осётр балиқлари ҳам етказиб берилмоқда[10] 
Ҳозирда Каспий денгизининг заҳиралари 10 баробар камайган. Агар илгари 
Касбийбўйи мамлакатлари 271 000 тонна шпрот балиғи тутган бўлсалар, хозир бу 
кўрсаткич 10 барабар кам бўлиб, 27 минг тоннани ташкил этади. 2000 йилдан кейин 
Каспий денгизи экотизимида кучли таназзул кузатилди, бу ҳам антропоген омил – инсон 
таъсири ҳамда дунёда содир бўлаётган табиий ҳодисалар билан боғлиқ. Инсон таъсири 
деганда энг аввало, браконьерлар, яъни ноқонуний балиқ овловчилар тушунилади. Шу 
сабабли мамлакат энди ўзини табиий балиқ заҳиралари билан таъминлай олмайди. 
Хулоса қилиб айтганда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик, шу жумладан 
балиқчилик соҳасида кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантириш, уни 
такомиллаштириш масалаларини тадқиқ этиш долзарб ва зарур бўлиб, аҳоли 
фаровонлигини оширишда катта омил бўлиб хизмат қилади. Шу билан бирга Озарбойжон 

---