Sanoat texnologiyasi

Faoliyat turi
Yoritilganlik (lyuks)
O’qish uchun	30-50
Nozik ishlar uchun	100-200
Rasmga olishda	10 000 va undan ortiq
Kino ekranida	20-80
Havo bulut bo’lganda	1 000 va undan ortiq
Bulutsiz kunda tush vaqtida	100 000
Oy to’lgan tunda	0,2

Yorug’lik energiyasi – birlik vaqt ichida tarqatilgan yorug’lik oqimining shu vaqtga bo’lgan ko’paytmasiga topiladi:

dW Ф dt O’lchov birligi – lyumen·s (lm·s).


(1.17)

Yorqinlik – birlik yuzaga tushayotgan yorug’lik oqimi.

R
d
d S
=
(1.18)

O’lchov birligi – lyumen bo’lingan metr kvadrat (lm/m²)
Ravshanlik - yorug’likning tarqalish yo’nalishida chiqayotgan va fazoviy burchagi kosinusiga mos keluvchi hisoblanadi.
birlik yuzadan yorug’lik kuchi

d l
_B
cos d S


(1.19)

O’lchov birligi – kandela taqsim metr kvadrat (kd/m²)


Yoritilish miqdori – birlik vaqt ichida yoritilganlik miqdorini shu vaqtga bo’lgan ko’paytmasi bilan aniqlanadi.
dH_э = E dt (1.20)
O’lchov birligi – lyuks·s (lk·s).


Mustahkamlash uchun savollar
1. Elektromagnit to’lqinlar qanday vujudga keladi?
2. Elektromagnit to’lqilar deb qanday to’lqinlarga aytiladi?
3. Maksvell nazariyasiga asosan elektromagnit to’lqinlarning tezligi qanday aniqlangan?
4. To’lqin uzunligi deb nimaga aytiladi?
5. To’lqinning tarqalish tezligi muhitga bog’liqmi?


Mavzuga doir asosiy tushunchalar va qonuniyatlar hamda masalalar.


1. Yorug’likning muhitda tarqalish tezligi

Bu yerda c – yorug’likning bo’shlig’dagi tezligi - muhitning dielektrik singdiruvchanligi - muhitning magnit kirituvchanligi.
2. Yorug’likning to’lqin uzunligi
cT
c – yorug’likning bo’shlig’dagi tezligi, T – davr.
3. Yorug’likning to’lqin uzunligi
c

v
c – yorug’likning bo’shlig’dagi tezligi, ν – chastota


4. To’lqin soni
1
^{N =}

λ - Yorug’likning to’lqin uzunligi


5. Elektromagnit to’lqinlarining tenglamasi
^{x = A cos ( t – kx)}
A - tebranish amplitudasi amega davriy chastota.


6. To'lqinlar energiyasi
W=E+U= A^{2 2}sin² t V
bu yerda, ρ - muhitning zichligi, t - to’ lqinning tarqalish vaqti, x - to’ lqin frontining siljish masofasi, u - to’ lqinning faza tezligi, V – to’ lqin frontining tarqatishiga ular egallab olgan hajm o’ zgarishi.


7. Yorug’lik oqimi
dW

dt
W – energiya, t – vaqt.


8. Yorug’lik kuchi
d
_I
d
Ф – yorug’lik oqimi, ω – fazoviy burchak


9. Yoritilganlik
a
_{E I cos}
r ²
bunda α-nurning tushish burchagi.


10. Yorqinlik
d
_R
dS
Agar jismning yorqinligi uning yoritilganligi bilan ifodalansa, R=ρE, bundagi ρ- sochilish (qaytish) koeffitsiyenti.


11. Ravshanlik
d l
_B
cos d S


12. Yoritilish miqdori
dH _э = E dt
1. Normal tushayotgan quyosh nurlaridan yer sirtining yoritilganligi topilsin. Quyoshning ravshanligi 1,2∙10⁹ nt.
2. Yorug’lik kuchi 100 sham keladigan elektr lampochkasining spiral simi, diametri: 1) 5 sm va 2) 10 sm bo’lgan xira sferik kolba ichiga joylshtirilgan. Ikkala holda ham lampochkaning yorqinlgi va ravshanligi topilsin. Kolba qobig`idagi yorug’lik isrofi hisobga olinmasin.
3. Nur sochuvchi jism sifatida xizmat qiluvchi diametri 3 mm cho’g’langan sharchali lampa 85 sham yorug’lik kuchi beradi. Agar lampaning sferik kolbasi: 1) tiniq shishadan, 2) xira shishadan yasalgan bo’lsa, shu lampaning ravshanligi topilsin. Kolbaning diametri 6 sm.
4. Yorug’lik normal tushayotganida oldingi masladagi lampa 5 m masofada qanday yoritilganlik beradi?
5. Kattalik 20x30 sm oq qog’oz sirtiga normal holda 120 Lk yorug’lik oqimi tushadi. Agar sochilish koeffitsiyenti ρ=0,75 bo’lsa, qog’oz varag’ining yoritilganligi, ravshanligi va yorqinligi topilsin.
6. Qog’oz varag’ining ravshanligi 10⁴ nt ga teng bo’lishi uchun oldingi masaladagi qog’oz varag’ining yoritilganligi qanday bo’lishi kerak?
7. O’lchami 10x30 sm qog’oz varag’i 100 sham yorug’lik kuchiga ega bo’lgan lampochka bilan yoritilganda, chunonchi unga lampochkadan butun yorug’likning 0,5 %i tushadi. Shu qog’oz varagining yoritilganligi topilsin.
8. 100 sham elektr lampochkasi hamma tomonga har minutda 122 J yorug’lik energiyasi tarqatadi. Agar lampochka 100 Vt quvvat iste’mol qilsa,
1) yorug’likning mexanik ekvivalenti 2) yorug’lik berish foydali ish koeffitsiyenti topilsin.


Mavzuga doir test savollari
To’lqin oqimining zichligi qanday kattalik?
fazoning turli nuqtalarida energiyaning oqish jarayonini xarakterlaydi; berilgan nuktada energiya ko’chayotgan yo'nalishiga perpendikulyar joylashgan birlik yuz orqali o’tuvchi energiya oqimiga teng;
energiya oqimi zichligi ektorining yo'nalishi energiya ko’chayotgan yo'nalish bilan ustma-ust tushadigan;
To’lqin oqimining birlik hajmdagi molekulalari soni