|
32
IV. Atrof-muhit muhofazasi (yangi varaqdan)
Neft-gaz sanoatining jadal rivojlanishi zahiraning keskin kamayishiga, shuningdek, atmosfera
havosining SO
2
gazi bilan ifloslanishiga olib kelmoqda va buning natijasida butun insoniyat global isish, suv
toshqinlari, yer osti silkinishlari va boshqa ekologik falokatlardan aziyat chekmoqda. Demak, ekologik talab
va meyorlarga amal qilish inson faoliyatining asosiy shartlaridan biriga aylanib bormoqda.
Ekologik muammolarni hal etish barcha xalqlarning manfaatlariga mos bо‘lib,
sivilizatsiyaning hozirgi kuni va kelajagi kо‘p jihatdan ana shu muammoning hal qilinishiga
bog‘liq. Markaziy Osiyo mintaqasida ekologik falokatning g‘oyat xavfli zonalaridan biri vujudga
kelganini ochiq aytish mumkin. Vaziyatning murakkabligi shundaki, u bir necha о‘n yillar
mobaynida ushbu muammoning inkor etish natijasida emas, balki mintaqada inson hayot
faoliyatining deyarli barcha sohalari ekologik xatar ostida qolganligi natijasida kelib chiqqandir.
О‘zbekiston Respublikasida bugungi kunda quyidagi asosiy muammolar mavjud:
Yerning cheklanganligi va uning sifat tarkibi pastligi bilan bog‘liq xatar tо‘xtovsiz ortib bormokda.
Suv zahiralarini keskin taqchilligi hamda ifloslanganligi katta tashvish tug‘dirmoqda.
Respublikamizning daryolari, suv omborlari va hatto yer ustki suvlari ham har taraflama inson
faoliyati ta’siriga uchramoqda.
Orol dengizining qurib borish xavfi keskin muammo, aytish mumkinki, milliy kulfat bо‘lib
qoldi. Orol tangligi insoniyat tarixidagi eng yirik ekologik falokatlardan biridir.
Havo bо‘shlig‘ining ifloslanishi ham Respublikada ekologik xavfsizlikka solinayotgan tahdiddir.
Atmosferada uglerod yig‘indisining kо‘payib borishi natijasida о‘ziga xos keng kо‘lamda
issiqxona effekti vujudga keladi. Oqibatda yer havosining о‘rtacha harorati ortib bormoqda.
Bu muammolarni hal qilish maqsadida davlatimiz tomonidan bir qator Qonunlar qabul qilinib,
ular Respublikamizdagi ekologik ahvolni yaxshilashga qaratilgandir. 1992 yil 9 dekabrda
О‘zbekiston Respublikasi «Tabiatni muxofaza kilish tо‘g‘risida»gi ; 1993 yil 6 mayda «Suv va
suvdan foydalanish tо‘g‘risida»gi; 2002 yil 5 aprelda «Chiqindilar tо‘g‘risida»gi Qonunlar qabul
qilindi.
Atmosfera havosini ifloslantiruvchi manbaalarga asosan sanoat korxonalari, transport, issiqlik
elektrostansiyalari, chorvadorlik komplekslari kiradi. Bu manbaalarning har biri о‘ziga xos
maxsus ifloslantiruvchilarni hosil qiladi. Masalan, plastmassani qayta ishlash korxonalari, gaz-chang
33
chiqindilari tarkibida destruksiya jarayoni natijasida hosil bо‘ladigan stirol, fenol birikmalari,
uglerod oksidlari, etilen, uglevodorodlar va boshqa moddalar bо‘lishi mumkin. Atmosferaga
ifloslantiruvchi moddalar uzluksiz, vaqti-vaqti bilan va bir zumda katta miqdorda kelib tushishi
mumkin. Chiqindilarni bir zumda havoga kelib tushishi avariya holatlarida, portlashlarda, qattiq
chiqindilarni kuydirish yо‘li bilan zararsizlantirilganda kuzatiladi.
Havoni gazlardan tozalash
Havoni gazlardan tozalashda tо‘rt xil usul qо‘llaniladi.
1.
Absorbsiya usuli – gazlarni suyuq moddalarda yutib olish. Absorbent sifatida suv, ishqor
eritmalari, ammiakli suv ishlatiladi. Tuzilishi jihatidan absorbentlar yuzali nasadkali, barbotajli
turlarga bо‘linadi
.
2. Adsorbsiya usuli – gazlarni g‘ovaksimon qattiq jismlarda yutib olish, adsorbentlar sifatida
aktivlangan kо‘mir, tuproq, silikagel, siolitlar, alyumogel ishlatiladi.
3. Katalitik usul yordamida havoning tarkibidagi zaharli gazlarni zaharsiz moddalarga
aylantiriladi.
4. Termik usulr yuqori harorat ta’sirida (900-1000
0
S) havoning tarkibidagi gaz aralashmasi
yoqilg‘i bilan birgalikda kuydirib yuboriladi.
Ishlab chiqarish jarayoni va chiqarilayotgan mahsulotlarning atrof muhitga zararli ta’sirini
chegaralovchi talablar:
- Ishchi bо‘lim va atmosferaga portlashdan xavfli va zararli gazlarni chiqishini oldini olish
maqsadida texnologik apparatlar va kommunikatsiya uskunalari germetik zich yopiladigan
bо‘lishi kerak;
- Yengil alangalanuvchi suyuqliklarni haydash uchun salnikli zichlantiruvchi о‘rnatilgan yuqori
mustahkamlikka ega nasoslardan foydalaniladi;
- Oqova suvlarni chiqarib tashlashda doim laboratoriya nazorati о‘rnatilgan bо‘lishi kerak;
- Texnologik jihozlardan zaharli va yong‘inga qarshi moddalarni kanalizatsiya sistemasiga
chiqarish hatto avariya holatida ham qat’iyan taqiqlanadi. Apparatlarni tо‘kib bо‘shatishda faqat
suv tо‘kiladi, neft mahsulotlari yoki reagentlar emas;
- Himoya klapanidan SPPK dan avariya holatidagi tо‘kish fakat xavfsiz joyga amalga oshiriladi.
Himoya klapanidan SPPK dan chiqadigan oqovalar balandligi apparat ishchi maydonidan 5 m
dan kam bо‘lmagan va yer sathidan esa 6 m dan kam bо‘lmagan balandlikda joylashishi kerak;
- Zaharli ingridiyentlarni chiqarib tashlovchi va tarqatib yuboruvchi ventilyatsion moslamalar
balandligi sanoat maydonchalarida ruxsat etilgan konsentratsiya darajasidagi zaharli moddalar
konsentratsiyasini ta’minlab berishi kerak;
- Havoni ifloslantirmaslik maqsadida apparat va kommunikatsiyalarni ta’mirlashdan avval, ularni
mahsulotlardan butunlay bо‘shatish kerak;
- Sovutgichlardan chiqadigan qaytarma suv neft mahsulotlari va reagentlardan xoli bо‘lishi kerak;
- Kompressor xonalarida havo muhiti avtomatik portlashdan avvalgi konsentratsiya
signalizatorlari bilan nazorat qilinishi kerak.
34
Do'stlaringiz bilan baham: |
