Kapsul-detonator
Gilza
materiali
Tarkibi, g
B
lan
d
li
gi,
m
m
Ic
h
k
i
d
iam
et
ri
,
m
m
Kaf
olat
lan
gan
s
aq
las
h
m
u
d
d
at
i,
y
il
S
Haq
il
d
oq
s
im
ob
Qo‘
rg‘
os
h
in
az
id
i
T
NR
S
T
et
ril
№ 8M SHaqildoq
simob tetrilli
Mis, latun,
qog‘oz
0,5
-
-
1,0
50
6,3-6,5
10
№8B SHaqildoq
simob tetrilli
0,5
-
-
1,0
50
6,3-6,5
2
№8S SHaqildoq
simob tetrilli
Bimetal,
po‘lat,
alyuminiy
0,5
-
-
1,0
50
6,3-6,5
2
№8A Azid-tetrilli
-
0,2
0,1
1,0
50
6,3-6,5
10
OLOV O‘TKAZUVCHI SHNUR
Olov o‘tkazuvchi shnur KD ichidagi initsiyalovchi PM yoki poroxli zaryadlarga
olov etkazib berish uchun xizmat qiladi. OSH markazi zichlangan tutovchi
poroxdan (78% kaliyli selitra, 12% ko‘mir kukuni va 10% oltingugurt)
tayyorlangan yo‘naltiruvchi iplar va gidro izolyasiyalovchi qatlamlar bilan
o‘ralgan ko‘rinishda bo‘ladi. Gidroizolyasiya turiga bog‘liq holda Osh lar
asfaltlangan, ikki marta asfaltlangan va plastik shnurlarga bo‘linadi.
SHnurning tashqi diametri 5-6 mm, o‘ramlar soni 3 ta, yonish tezligi 1-1.18
sm/sek ga teng.
1-yo‘naltiruvchi iplar; 2-porox sepmasi; 3-ikki qavat lnyanli o‘ram; 4-smola; 5-
asfalt; 6-o‘ram; 7-smola; 8-tashqi qobiq.
Markasi
OSH
Diametri,
mm
Tashqi qoplama
materiali
Qanday
muhitda
qo‘llani-
lishi
Kafolat-
langan
saqlash
muddati, yil
OSHA
Asfaltlangan
4,8-5,8
Gidro izolyasiyasi
pudra ko‘rinishida
Suvli va
quruq
5
OSHDA
Ikki marta
asfaltlangan
5-6
Bu ham
Suvli, nam
va quruq
1
OSHP
Plastik
5-6
Plastik material
Bu ham
5
7
6
5
4
3
2
1
OSHA va OSHDA markali olov o‘tkazuvchi shnurlar +45 S dan -25 S gacha, OSHP
markalisi esa +50 S dan -35 s gacha haroratda qo‘llanishi mumkin.
OSHlarni saqlashda buxta (g‘altak)larga o‘ralgan holda saqlanadi. Bunda
OSH tashqi qobig‘i ochilib ketmasligi uchun omborxonada saqlash harorati +30 S
dan oshmasligi lozim.
Sanoatda OSHlar uzunligi 10 m dan qilib tayyorlanadi. Har 25 ta Osh 1 ta
buxtaga o‘ralib, ustidan qog‘oz bilan qadoqlanadi. Har 8-12 ta buxta 1 ta yog‘och
qutiga solib qadoqlanadi.SHundan qilib, 1 ta yashikda 2000 m dan 3000 m gacha
OSH bo‘ladi.
Xavfsizlik qoidalariga ko‘ra uzunlig 60 sm bo‘lgan olov o‘tkazuvchi shnur 60 sek
dan kam bo‘lmagan va 70 sek dan ko‘p bo‘lmagan vaqt oralig‘ida yonib tugashi
kerak. Ushbu talabga javob bermaydigan shnurlar sanoatda qo‘llashga yaroqsiz
hisoblanadi.
OSH na yoqish vositalari
Portlatish ishlarida OSHni yoqish elektr yondirgich, elektr yondiruvchi patron,
yondiruvchi patron, alangalantiruvchi fitil, va alohida qirqib olingan OSH bo‘lagi
yordamida amalga oshirilishi mumkin. Agar bitta zaryad alohida yondiruvchi trubka
bilan portlatiladigan bo‘lsa uni gururt yordamida yondirish mumkin.
Alangalantiruvchi fitil kaliyli selitra eritmasiga to‘yintirilgan paxta-qog‘ozli
shnur ko‘rinishida bo‘lib, uning yordamida OSH ni yoqish uchun gugurt yordamida
alangalantiruvchi fitil yondirilib, OSH ning uchiga tekkizish orqali amalga
oshiriladi. YOndiruvchi patronlar 10 dan 40 tagacha bo‘lgan OSHlarni birgalikda
yondirish uchun xizmat qilib, u qog‘oz gilzadan iborat bo‘ladi, gilzaning ichi engil
alangalanuvchi tarkib (85-86% tutovchi porox, 9-9,5% kanifol va 4,5-5% parafin)
dan iborat bo‘ladi.
Birgalikda yondirilishi lozim bo‘lgan OSHlar patronga shpagat yordamida
mahkamlanadi. Bunda patronga uzunligi 15-30 sm bo‘lgan OSH bo‘lagi ham ulanib,
dastlab ushbu OSH bo‘lagi yondiriladi va patron yonishi natijasida patronga ulangan
OSH lar guruhi yondiriladi.
Bitta kavjoy (zaboy) da bir vaqtda yondirishda yondiruvchi patronlar soni 10
tadan oshmasligi kerak.
Elektr yondirgichli patron qog‘oz gilzadan iborat bo‘lib, bunda yonuvchi
tarkib elektr alangalantirgich yordamida amalga oshiriladi. Elektr alangalantirgich
o‘zgarmas tokda 1A va o‘zgaruvchan tokda 2,5A tok kuchi ta’sirida alangalanadi.
OSH ulangan KD yondiruvchi trubka deb nomlanadi.
YOndiruvchi trubka ulangan PM patroni jangovor patron deb nomlanadi.
Jangovor patron PM zaryadiga detonatsiyani uzatish uchun xizmat qiladi.
ELEKTRODETONATORLAR
Elektrodetonator bu elektr alangalantigichli KD bo‘lib, sanoat Pmlari yoki DSHda
boshlang‘ich impulsni yuzaga keltirish vazifasini bajaradi.
Birdaniga portlaydigan ED – 8 – J elektrodetonatori
:
1-gilza; 2-detonatorning birlamchi va ikkilamchi zaryadlari; 3-ikki qatlamli
alangalantiruvchi golovka; 4-ko‘prikcha; 5-elektr o‘tkazgichlar (simlar); 6-plastik
qopqoqcha.
EDlar quyidagi belgilari bo‘yicha turlarga ajratiladi:
•
Initsiyalovchi PM zaryadining turi va miqdoriga ko‘ra: shaqildoq simob-
tetrilli va azid-tetrilli.
•
Ishga tushish vaqtiga ko‘ra: birdaniga portlovchi, qisqa sekinlashtirilgan va
sekinlashtirilgan.
•
Konstruktiv tuzilishi va qanday maqsadda qo‘llanilishi bo‘yicha: umumiy
sharoitlarga mo‘ljallangan, seysmik razvedka ishlariga mo‘ljallangan, neft
skvajinalarini torpedalashga mo‘ljallangan va boshq.
•
Qo‘llanish sharoitiga ko‘ra: quruq yoki suvli joylarda qo‘llanuvchi, gaz va
chang bo‘yicha xavfli yoki xavfsiz sharoitlarda qo‘llanuvchi.
•
Quvvatiga ko‘ra: normal va yuqori initsiyalash quvvatiga ega bo‘lgan ED lar.
Karton qutiga birdaniga portlaydigan EDlar 40-70 donagacha (simining
uzunligiga bog‘liq holda), qisqa sekinlatilgan va sekinlashtirilgan EDlar 40-60
donagacha solinib (5-10 qatordan) qadoqlanadi.
DETONATSIYALOVCHI SHNUR
Detonatsiyalovchi shnur KD yoki ED yordamida uzoq masofada joylashgan
sanoat portlovchi moddalari zaryadini detonatsiyalash uchun qo‘llaniladi.
DSH markazi yuqori brizantli TEN portlovchi moddasidan tuzilgan bo‘lib,
uning usti spiralsimon ko‘rinishda ip o‘ramlar bilan o‘ralgan bo‘ladi. Oraliq
o‘rami lak bilan bo‘yalgan bo‘ladi.
DSH KD yoki ED yordamida portlatiladi. SHnurning zarba, olov va olov
uchquniga sezgirligi past bo‘lib, montaj ishlarida uni yog‘och doskaning ustiga
qo‘yib pichoq yordamida kesish mumkin. Lekin shnur jangavor patron yoki
zaryadga tushirilgan bo‘lsa uni kesish ta’qiqlanadi.
SHnurning parafinli izolyasiyasi uning suvga chidamliligini 12 soat va undan
ham ko‘proq vaqt davomida saqlashini ta’minlaydi.
Markasi
Diametri,
mm
SHnurdagi
PM massasi, g
Detona-
siya tezligi,
km/s
Tashqi o‘rami
Suvga
chidamlili
gi, soat
Ruxsat etilgan tashqi
harorat,
0
S
DSH-A
4,8-5,8
12,0
5,6
Suvdan
izolyasiyalovchi
ko‘prikchali
12
-28+50
DSH-B
4,8-5,8
12,5
6,0
Suvdan
izolyasiyalovchi
ko‘prikchali
24
-35+50
DSH-V
5,5-6,1
13,0
6,5
Polixlorvinilli plastik
24
-35+55
DSHE-12
4,8-5,2
12,0
7,2
Polixlorvinilli plastik
72
-65+60
DSH lar 100 m dan uzunlikda chiqarilib buxtaga o‘raladi va ustidan qog‘oz bilan
qadoqlanadi. Har 10 ta buxta 1 ta yog‘och qutiga (o‘lchami: uzunligi-712, kengligi-
550 va balandligi-265mm) joylashtiriladi. DSHni kafolatlangan saqlash muddati 1,5
yil.
