Sanoat portlovchi moddalari tasnifi. Sanoat portlovchi moddalari detonatsiyasining fizik mohiyati va uning parametrlarini aniqlash. Sanoat portlashlarning tasnifi. Por

Initsiyalovchi portlovchi moddalar. 

 

Kapsulali detonatorlarni xamda elektr-detonatorlarni tayyorlashda birlamchi 

va  ikkilamchi  initsiyalovchi  portlovchi  moddalar  kullaniladi.  Birlamchi 

initsiyalovchi portlovchi moddalarga shaqildoq simob (gremuchaya rtut), kurgoshin 

azidi  va  kurgoshin  trinitrorezorsinatlari  (TNRS)  kiradi.  Ikkilamchi  initsiyalovchi 

portlovchi moddalarga tetril, geksogen va TEN kiradi. 

 

Initsiyalovchi  portlovchi  moddalar  – 

yukori  sezuvchanlikka  ega  bulgan 

birikmalar bulib, kukunsimon xolatda juda xam xavfli buladi, engilgina zarbdan xam 

portlab ketishi, tirnash va siltanishda, olov yoki uchkundan xam portlashi mumkin. 

SHuning  uchun  xam  birlamchi  initsiyalovchi  portlovchi  moddalarni  kukunsimon 

---

xolatda  bir  joydan  ikkinchi  joyga  tashish  ta’kiklanadi.  Zichlangan  xolatda  uning 

xavfliligi  birmuncha  pasayadi  (chunki  uning  sezgirligi  anchagina  kamayadi). 

Birlamchi  initsiyalovchi  PM  lar  gigroskopikmas,  ammo  namni  uziga  tortish 

xususiyatiga ega. Birlamchi va ikkilamchi initsiyalovchi PM larning xarakteristiklari 

1-jadvalda keltirilgan. 

 

Birlamchi  initsiyalovchi  PM  lar  yanayam  kuvvatli  bo‘lib  kapsulali 

detonatorlarda 

ikkilamchi 

portlovchi 

moddani 

initsiyalaydi. 

Kapsulali-

detonatorning  portlashi  –portlovchi  modda  zaryadining  portlashini  yoki  oralik 

detonator shashkasining portlashiga yordam beradi (sabab buladi). 

 

SHaqildoq simob – kulrang yoki ok rangli zaxarli kristallangan kukun. Kuruk 

kukunsimon  xolatida  uta  sezuvchan,  salgina  mexanik  ta’sirga  xam  sezuvchan. 

Tarkibida 10% nimligi bulganda detonatsiyalanmay yonadi, tarkibida 30% namligi 

bulganda u yonmaydi xam. Zichlangan shaqildoq simob-tashki ta’sirga kam sezgir 

va  shuning  uchun  xam  detonatorlarni  tayyorlashda  shaqildoq  simob  zichlangan 

kurinishda kullaniladi. 

 

Kurgoshin  azidi-  ok  rangli  mayda  kristalli  kukun,  gidroskopikmas,  suvda 

erimaydi va namlanganda xam detonatsiyalash kobiliyatini yukotmaydi. Kurgoshin 

azidi  –  birlamchi  portlovchi  moddalar  ichida  eng  kuchlilaridan,  kam  zaxarli 

(shaqildoq simobga nisbatan) shuning uchun xam detonatorlarni tayyorlashda keng 

kullaniladi.  

 

Kurgoshin  azidi  temperaturasi  va  zichlanish  darajasi  uning  sezuvchanligiga 

ta’sir etmaydi. Kurgoshin azidining kuyosh nuriga judayam kam sezuvchanligi – uni 

yanayam  sezgirligi  yukori  bulgan  kurgoshin  trinitrorezorsinat  (TNRS)  bilan  birga 

kushib ishlatilishiga olib keladi. 

 

Kurgoshin  trinitrorezorsinat  (T.N.R.S.)  –  sarik  oltinsimon  rangli  kristall 

kukun, sezgirligi buyicha shaqildoq simob bilan kurgoshin azidi oraligida turadi.