Sanoat portlovchi moddalari tasnifi. Sanoat portlovchi moddalari detonatsiyasining fizik mohiyati va uning parametrlarini aniqlash. Sanoat portlashlarning tasnifi. Por

 

SANOAT PORTLOVCHI MODDALARI DETONATSIYASINING 

FIZIK MOHIYATI VA UNING  PARAMETRLARINI ANIQLASH. 

 

Detonatsiya-  favqulotda  tez  kechadigan  jarayon  bo’lib,  portlovchi  modda 

kimyoviy  tarkibining  o’zgarishi,  gazlar  ajralib  chiqishi  va  moddalarning  adiabatic 

---

siqilishi  hamda  qizishi  natijasida  muhitda  bosimning  favqulotda  ortishi  bilan 

kechadi.  Detonatsiya  kechayotgan  muhitda  detonatsiya  to’lqini  hosil  bo’lib,  1-10 

km/sek  tezlikda  tarqaladi.  Ushbu  muhitda  birnecha  o’nlab  atmosferadan  yuz 

minglab  atmosferagacha  o’zgaradi.  Detonatsiya  jarayoni  matematik  modellarda 

Rossiyalik  olim  Mixelson,  Angliyalik  olim  Chepmen  va  Fransiyalik  olim  Jugelar 

tomonidan o’rganilgan. Detonatsiya to’lqini parametrlariga bosim ajralib chiqadigan 

gazlar  hajmi,  portlash  harorati,  detonatsiya  tezligi,  hamda  portlash  mahsulotlari 

(portlashdan  so’ng  hosil  bo’ladigan  gazlar)ning  detonatsiya  fronti  tashqarisida 

tarqalish tezligi kiradi. Detonatsiya tezligi quyidagi formula bo’yicha aniqlanadi: 

𝜐

d

=

𝜔

-c       (1) 

Bu  yerda: 

𝜔

-  portlashdan  so’ng  hosil  bo’ladigan  gazlar  tarqalish  tezligi 

(m/sek); c- portlashdan so’ng hosil bo’ladigan gazlarda tovush to’lqining tarqalish 

tezligi (m/sek). Chapmen-Juge sirtidagi bosim quyidagicha aniqlanadi:  

P

d

=

𝜌

0

* 

𝜐

d

2

/n+1= 

𝜌

0

* 

𝜐

d

2

/4  (2) 

   Bu  yerda: 

𝜌

0 

–  portlovchi  moddaning  boshlang’ich  zichligi,  km/m

3

;  n- 

politrope ko’rsatkichi bo’lib uning qiymati portlovchi modda zaryadining zichligiga 

bog’liq. Portlovchi modda zaryadi zichligi 1-1,2 g/sm

3

 bo’lganda n=3 bo’ladi. 

   Portlashdan so’ng hosil bo’ladigan gazsimon mahsulotlar zichligi portlovchi 

modda zaryadining boshlang’ich zichligiga bog’liq holda aniqlanadi. 

𝜌

=

4

3

 

𝜌

0      

(3)

 

Portlashdan so’ng hosil bo’ladigan gazsimon mahsulotlarning Chepmen-Juge 

sirti tashqarisida (

𝜔

) tarqalish tezligi 

𝜔

= 

𝜐

d

/n+1 yoki 

𝜐

d

/4 ga teng. Bundan portlash 

bosimi,  detonatsiya  tezligi  va  portlash  gazsimon  mahsulotlarining  tarqalish  tezligi 

o’zaro quyidagicha bog’liqligi kelib chiqadi. 

P

ж

= 

𝜌

0

* 

𝜐

d

* 

𝜔

 

(4) 

Detonatsiya tezligi quyidagi omillar ta’sir ko’rsatadi: zaryad diametric, zaryad 

zichligi,  portlovchi  moddani  tashkil  etuvchi  komponentlarning  bir  tekis 

aralashganligi, portlovchi modda zarrachalari o’lcha,lari (katta-kichikligi). 

   Zaryad  diametrining  chegaraviy  qiymati  deganda  shunday  qiymat 

tushiniladiki, ushbu qiymatdan kichik qiymatlarda detonatsiya kechmaydi. 

   Portlash  issiqligi  va  harorati.  Portlash  issiqliga  deganda  1  kg  yoki  1  mol 

portlovchi  modda  portlaganda  ajralib  chiqadigan  issiqlik  miqdori  tushuniladi. 

Portlash  issiqligi  kilokolloriya/kg,  kilokolloriya/mol,  Joul/mol,  Joul/kg  larda 

o’lchanadi. 

1 kilokolloriya= 4186,8 Joulga teng. 

   Odatda 1 kg sanoat portlovchi  moddasi  portlaganda 3,3 dan  4,9 Mega Joul 

gacha issiqlik ajralib chiqadi. 

   Portlash  harorati  deganda  portlashdan  so’ng  hosil  bo’ladigan  gazsimon 

mahsulotlarning maksimal qizish harorati tushuniladi. Portlash harorati saqlagichli 

portlovchi moddalar uchun odatda 1800

0

C atrofida, Geksogen va Ten uchun 4500

0

C 

atrofida,  saqlagichsiz  sanoat  portlovchi  moddalarida  2800

0

C-4200

0

C    atrofida 

tarkibiga olovni so’ndiruvchu inert tuzlar qo’shilgan. Portlovchi moddalarda 900

0

C 

dan 2500

0

C gacha bo’ladi.