«sanoat marketingi» kafedrasi

ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlari. 

  XV111 asr oxiri va X1X asr boshlaridagi sanoat tuntarishi katta iqtisodiy-

ijtimoiy  o‘zgarishlarga  olib  keldi.  Proletariat  bilan  burjuaziya  jamiyatning 

asosiy  sinflari  bo‘lib,  qaror  topdi.  Mashina  ishlab  chiqarishi  vujudga  keldi 

ijtimoiy  ziddiyatlar  keskinlashdi.  Mexnatning  kapitalga  rasman  buysunishi 

xaqikatga  aylandi.  Proletariatning  kashshoqlashuvi,  ishsizlik,  ijtimoiy  ishlab 

chiqarishning  tartibsizligi,  ijtimoiy  tabakalanish  kuchaydi.  Kapitalistik  takror 

ishlab  chiqarish  asta-sekin  mayda  ishlab  chiqarishning  ijtimoiy  negizlarini 

ko‘pora  boshladi.  Mashina  industriyasi  iqtisodiyotning  umuman  o‘sishiga, 

ammo  axoli  katta  qismining  kashshoqlashuviga  olib  keldi,  byudjet  xolatni 

tushuntirib berish talab etildi va yangi iqtisodiy qarashlar paydo bo‘ldi. 

Kapitilistik rivojlanishdan orqada qolgan va  mayda tovar ishlab  chiqarish 

ustun bo‘lgan sharoitda sanoat tuntarishi davriga kirayotgan mamlakatlarda bu 

jarayonlar,  ayniqsa,  utkir  tus  oldi.  Bunday  mamlakatlarda  guyoki  proletariat  

manfaatlarini  ximoya  qilib  kapitalizmni  tankid  qiluvchi    qarashlar  paydo 

bo‘lishi  tabiiy  bir  xol  edi.  Mayda  ishlab  chiqaruvchilar  nazariyasini  yaratgan 

olimlar  sotsialistlarga  ham  shuningdek,  klassik  iqtisodiy  maktabga  ham  bab-

baravar  qarshi  turuvchi  ta’limotni  ilgari  surishga  intildilar.  Mayda  ishlab 

chiqarish nazariyotchilari kapitalistik jamiyatda yirik sanoat mayda tovar ishlab 

---

     

26 

chiqarishni  sikib  chiqarishini,  yollanma  qullikni  kengaytirish  bilan  bog‘liq 

bo‘lgan  ko‘pgina  belgilarni  tankid  qildilar,  birok  xususiy  mulkchilikni, 

soxibkorlikning  erkinligini  va  shu  kabilarni  tankiddan  tashqari  qoldirdilar 

(ya’ni bozor munosabatlari  qo‘llab-quvvatlangan). 

  Paydo bo‘lgan mayda Burjuaziya ijtimoiy-iqtisodiy mavkei mayda ishlab 

chiqarish,  siyosiy  iqtisodning  ziddiyatligi  va  noizchilligini  oldindan  belgilab 

kuygan  edi,  uning  rivoji  bir  necha  boskichni  o‘z  ichiga  oladi.  Avvali 

insonparvarlik,  sungra  esa  xayr-exson  maktabi  shakllandi.  Agar  birinchi 

maktab  xali  kapitalizmdan  voz  kechishni  orzu  qilgan,  uni  chetlab  kuyishga 

intilgan,  proletariatning  qulfatlari  xususida  astoydil  ko‘z  yoshi  qilgan  bo‘lsa, 

ikkinchi maktab kapitilizmni islox qilish loyixasini ilgari surib, hammani  o‘rta 

xollarga  aylantirmoqchi  bo‘lgan,  u  "Kichik  kapitalizm"  tarafdori  edi.  Mayda 

ishlab chiqarish nazariyotchilari xayolparast sotsialistlarning g‘oyalariga qarshi 

turar  edilar.  Marksizm  ta’limoti  ommalashuviga  qarshilik  qilishga  o‘rindilar. 

Bu oqim uzoq davr  mobaynida turli  mamlakatalardagi  iqtisodiy qarashlarning 

shakllanishiga katta ta’sir utkazib keldi. Bu g‘oyalar ayniqsa kam rivojlangan 

mamlakatlarda uzoq saqlangan.