Sanoat ishlab chiqarishni tashkil etish

Tashqi ko’rinish – taqdimotchining tashqi ko’rinishi. Bu taqdimotchining auditoriyadagi xatti-harakatlari (mimikalari, imo-ishora(jest)lari, o’zini turishi va yurishi, qiyinishi, soch tarashi va boshqalardan tashkil topadi. Birinchi, boshlangich ta’surot ma’lum dakikalardayok shakllanadi. Taqdimotchi qanday kishi ekanligi bilan emas, uni atrofdagilar qanday qabul qilganligi bilan baholanadi. Imo-ishora, jestlar ham ortiqcha ko’p yoki kam bo’lmasligi kerak. Agar ular kam bo’lsa, auditoriya siz o’zingizni erkin xis qilmayotganligingiz sezadi va aloqa yaxshi bo’lmaydi. Auditoriyada u yokdan bu yokka yurmang, tribuna yoki stolga jon-jaxdingiz bilan yopishmang. Auditoriya oldida raksga tushishga o’xshash harakatlar, stol yoki tribunani barmoqlaringiz bilan takkillatishingiz sizni xayajonlanayotganingizni bildiradi, bu auditoriyaga ham ko’chishi mumkin.

2. Ovoz modulyatsiyasi. Hammamizga ma’lumki, ovoz rahbarning xodimlarni boshqarishdagi asosiy vositalaridan biridir. Gapirganingizda ovozingizdan ishonch va kat’iyyatlik sezilib tursin. So’zlarni talaffo’z qilayotganda ularni bo’zgan holatda qisqartirmaslik kerak. SHuningdek, so’zlarni aniq aytish talab qilinadi. Ayrim taqdimotchilar «haligi», «narsa» , «o’shani» degan mavxum – navbatchi so’zlarni ishlatadilar. Bu esa auditoriyaning diqqat e’tiborini o’sha mavxum so’zlarni o’rniga kerakli so’zlarni qo’yishga majbur qiladi. Natijada ular asosiy mavzudan kolib ketadilar hamda ortiqcha charchashiga olib keladi.
Yaxshi jaranglab eshitilayotgan ovoz eshituvchining nerv sistemasiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi. Hayotiy tajribalardan shu narsa ma’lumki, biz o’zimiz anglamagan holda taqdimotchining tashqi ko’rinishidagi kamchiliklarni unitib boramiz, lekin yomon, yokimsiz ovozni va tushinish qiyin bo’lgan gaplarni unutmaymiz. CHunki, ular doimiy ravishda butun nutq davomida bizning asabimizga ta’sir qilib turadi. Bundan shunday xulosa kelib chiqadiki, yaxshi ovoz bilan tashqi ko’rinishdagi kamchiliklarni tekkislash mumkin, lekin yokimli tashqi ko’rinish bilan yomon ovozni tekkislab bo’lmaydi.
Yuqoridagi kamchiliklarga yo’l qo’ymaslik uchun, taqdimotchi so’zga chiqishdan oldin, o’z ovozini o’ziga buysundirib olishi kerak. Aks holda o’z ovoziga chikaman deb katta, o’rinsiz pauzalar qilishga majbur bo’ladi. Bunday nutqni ritorikada «yirtiq - yamoq nutq» deb ataladi. Buning asosiy sababi taqdimotchini ogiz bushligining ko’rib qolishidir. Buni olidini olish uchun nimalar qilishimiz kerak? Asosiy omillardan biri – nafas olish mexanizmidir. Nafas olishda ishtirok etuvchi diafragma va nafas chiqarishda ishtirok etuvchi «korin» musqo’llaridan to’g’ri foydalanish orqali ovozni davomiyligini ta’minlash mumkin. Nutq davomida taqdimotchi sezdirmasdan yengil nafas olishni o’rganishi kerak. Eng optimal usuli – bu burun bilan nafas olishdir. Ogiz bilan nafas olganda ogiz ko’rib kolib gapirishga salbiy ta’sir ko’rsatadi . Bunday paytlarda taqdimotchi til uchini birozgina tishlashi kifoya. Buning natijasida ogiz bushligida sulak ajralib chiqadi va nutqni bemalol davom ettirish mumkin bo’ladi.
Nutq davomida ovozni bir maromda ushlab turishning yana bir usuli gavdani to’g’ri, qattiq ushlab turish hamda qo’l, yelka va artiqo’lyatsiya a’zolari – tomoq, kekirdak va pastki jaglarni erkin va bush bo’lishiga erishish kerak. qo’yida ovozni sozlashning oddiy usullari tavsiya qilinadi:
1. «Ilik nafas chiqarish» - buning uchun xuddi kishdagidek qo’lingizni sovukkotganidagi kabi harakat qilib isining. Bunda korin musqo’llarini umurtka tomon kisilganini sezasiz.
2. «SHamchiroq» - bu mashq birinchi mashqka yakin, lekin birinchi mashq nafas olishni va ovoz yo’llarini sozlasa, ikkinchi mashq korin musqo’llarini yaxshilashga yordam beradi.
3. «Pulverizator» - bunda f-f-f-f harflarini o’zib–o’zib talaffo’z qilish kerak.
Taqdimotchilarning ustozi va piri – buyuk Mark Tulliy TSitseron o’z shogirdlariga qarata shunday degan edi: «O’z so’zi bilan odamlarni urgatadigan, roxat bagishlaydigan va kuchli ta’sir ko’rsata oladigan taqdimotchi eng yaxshi taqdimotchidir. O’rgatish taqdimotchining vazifasidir, roxat bagishlash uning sharafi, ta’sir ko’rsatishi esa zaruratdir».
Hozirgi kunda biz foydalanayotgan yopik tribunalar taqdimotchilarni o’zlarining qanday to’tishlarini ahamiyatini kamaytirgan bo’lsa, mikrofon ularni qo’l harakatlarini yo’qqa chiqarishga olib keldi. Lekin auditoriya hajmini kengaytirishga yordam berdi.
Nutq davomida bir xil ovozda(monoton) gapirmang, ovozingizni pastlatib va balandlatib to’ring. Muxim axborotni aytganingizdan keyin kattaroq pauza bering(5-6 sek). Bu auditoriyaga axborotni ongida qayta ishlashga imkon beradi. SHuningdek, baland ovoz ham muxim ma’lumot berishda qo’llaniladi. Uta past ovozda gapirish auditoriyani charchatishi mumkin, natijada ular nutqdan chalgiydilar.