Sanoat ishlab chiqarishini tashkil etish

Tayanch iboralar: Boshqaruv maqsadlari, vazifalari, predmeti, boshqarish ilmi, korporatsiya, korporativ boshqaruv, metodlar, boshqaruv munosa- batlari, boshqaruvning ob’ekti va sub’ekti, analiz va sintez, induksiya va deduksiya, islohotlaming O‘zbek modeli, bozor, antimonopol qonunlar, foyda, kadrlar, axborot, kommunikatsiya, ishlab chiqarish, infrastruktura, korporativ integratsiyalashuv, moliya-sanoat guruhlari, korporatsiya, menejment, korporativ muhit, korporatsiya sub’ektlari, korporatsiya tamoyillari, boshqaruv, korporativ aloqalar.
Nazorat savollari

1. 
   Korporativ boshqaruvning kelib chiqishi va rivojlanishi bosqichlarini aytib bering.
   
2. 
   O‘zbekistonda mahalliy korporativ boshqaruvni shakllantirishning bosqichlarini sanab bering.
   
3. 
   O‘zbekiston Respublikasi korxonalari faoliyatida korporativ boshqaruv usullarining institutsional qaror topishi jarayoni omillari sanab bering.
   
4. 
   Korporativ boshqaruv va korporativ menejmentning farqini ayting.
   
5. 
   Korporatsiya nima?
   
6. 
   Korporativ boshqaruvning xususiyatlari nimada?
   
7. 
   Korporativ muhit nima?
   
8. 
   Korporativ aloqalarni amalga oshiruvchi ishtirokchilari kimlardan iborat?
   
9. 
   Korporativ boshqaruvning maqsad va vazifalarini ayting.
   
10. 
    Korporativ boshqaruvning tamoyillarini sanab bering.
    

2-MA’RUZA. KORPORATIV BOSHQARUV NAZARIYASINING EVOLYUSIYASI

1. 
   Korporativ boshqaruvning kelib chiqish tarixi
   
2. 
   Korporativ boshqaruvni vujudga kelishining shart-sharoitlari va sabablari
   
3. 
   Korporativ boshqaruvning nazariy manbalari
   

1. 
   Korporativ boshqaruvning kelib chiqish tarixi
   

O‘zbekiston Respublikasi mustaqillikni qo‘lga kiritgach, iqtisodiy o‘sishning yuqori sur’atlarini hamda jamiyatning barqaror rivojlanishini ta’minlay oladigan ko‘p ukladli iqtisodiyot va raqobat muhitini shakllantirishning huquqiy va tashkiliy asoslarini yaratish ustuvor vazifa etib belgilandi.
O‘tish iqtisodiyoti mamlakatlarini isloh qilish tajribasi shuni tasdiqlamoqdaki, ma’muriy-rejali iqtisodiyotdan xo‘jalik yuritishning bozor modeliga uyg‘un o‘tishning muhim vositasi xususiylashtirish va aksiyadorlashtirish bo‘lib, bu haqiqiy mulkdorlar sinfining shakllanishiga hamda xususiylashtirilgan mulkni korporativ boshqarishning samarali usullarini joriy etishga ko‘maklashadi.
O‘zbekiston korxonalarida korporativ menejmentni shakllantirish uchun shart-sharoitlar 1997-1998-yillarda boshlandi va muayyan rasmiy-tashkiliy asoslar mustaqillikning ilk yillaridayoq sobiq davlat korxonalarining o‘zgartirilishi davomida yuzaga keldi.
Korporativ boshqaruvning kelib chiqishi va rivojlanishini bir nechta bosqichga bo‘lingan:

1. 
   XVII asrda Ost — Ind (Ist Indiya Kompani) kompaniyasi 24 a’zodan iborat bo‘lgan direktorlar kengashini tashkil qildi. Birinchi marta mulkchilik va boshqaruv vazifalari bo‘lib olindi.
   
2. 
   1776-yili Adam Smit o‘zining «Xalqlarning boyligining sabablari va tabiatlari haqidagi tadqiqotlari» asarida takidlaydiki: «Tashlab qo‘yilgan mulklar boshqaruv uchun muammolarni keltirib chiqaradi», ya’ni boshqaruv va menejerlarni nazorat qilish uchun salbiy mexanizm hisoblanadi.
   
3. 
   1844-yilda birinchi marta aksiyadorlik jamiyatlari haqida qonun qabul qilindi. Qonunchilikka mulkchilikning yangi javobgarligi shaklidagi majburiyatlari joriy etildi.
   
4. 
   1931-yilda A. Berli va G. Minglar «Zamonaviy korporatsiya va xususiy mulkdor» nomli maqolasini nashrdan chiqardi (AQSH). Unda birinchi marta mulkchilik vazifalarining nazorat vazifalaridan to‘la to‘kis farqi ajratib berildi.
   
5. 
   1933-1934-yillarda AQSHda qimmatbaho qog‘ozlar haqida qonun qabul qilindi, 1933-yilda qabul qilingan ushbu qonun fond bozorini tartibga soldi. Ushbu bosqichda «Qimmatbaho qog‘ozlar va birjalar to‘g‘risida»gi (1934-y) aktga asosan axborotlarning ochiq berilish imkoni mavjud bo‘ldi va ushbu yili qonunlarni bir tartibda nazorat qiladigan, qimmatbaho qog‘ozlar bozorini va birjalar faoliyati bo‘yicha komissiya tuzildi;
   
6. 
   1968-yilda Evropa ittifoqi «Kompaniyalar to‘g‘risida» qonun qabul qildi;
   
7. 
   1990-yillarning boshida tadbirkorlik imperiyasi inqirozga uchradi. Buyuk Britaniyada kelishmovchiliklar yuzaga keldi: bir qator kompaniyalar (Polly, Peck, BCCI, Maxwell), aksiyadorlarni aldash bilan shug‘ullanganliklari korporativ boshqaruvning amaliyotda investorlarni himoyalashni takomillashtirish kerakligini ko‘rsatdi;
   
8. 
   1992-yil Kedberi qo‘mitasi birinchi marta korporativ boshqaruvning moliyaviy jihatlari bo‘yicha kodeksni nashr etdi (Buyuk Britaniya). 1993-yildan boshlab Buyuk Britaniya fond birjasidagi listingga kirgan kompaniyalar kodeks qanday bajarilayotganligi haqida hisobot bera boshladi;
   
9.