Xorijiy davlatlardagi restrukturizatsiyalash jarayonlarini amalga oshirish tajribasining tahlili
Xorijiy davlatlarda olib borilgan restrukturizatsiyalash ishlarini tahlil qilib ko‘radigan bo‘lsak, restrukturizatsiyalash jarayoni asosan biznesni yangi mavqelarga olib chiqish, qiymatini oshirish, yangi bozorlarni egallash va yangi texnologiyalarni joriy qilish yo‘lida olib borilgan. SHu bilan birgalikda oxirgi yillarda yirik korxonalarda olib borilgan restrukturizatsiyalash jarayoni, ularning bozordagi monopol holatlarini kamaytirish maqsadida olib borilgan. Bu bo‘limda xorijiy davlatlarda amalga oshirilgan ikki turdagi restrukturizatsiyalash jarayonini ko‘rsatib o‘tmoqchimiz:
- 1998 - yillar oxirida o‘z bozorini yo‘qotgan va iqtisodiy inqorozga yuz tutgan “UralAZ” OAJ (Rossiya) korxonasining bir necha bosqichlardan iborat ishlab chiqarishdagi olib borilgan restrukturizatsiyalash jarayonini ko‘rib chiqaylik.
“UralAZ” OAJ kabi yirik shahar tipidagi mashinasozlik korxonasi tashqi boshqaruvni o‘rnatishni maqsad qilib korxonaning iqtisodiy holatini tiklash, kreditorlar bilan hisob - kitoblardan keyin ish o‘rinlarining katta qismini saqlagan holda avtotexnika bozorida muvaffaqiyatli faoliyatini ta’minlashni talab qildi.
SHuning uchun “UralAZ” OAJ tashqi boshqaruvi rejasiga qo‘shimcha qilib tashqi boshqaruv maqsadlariga erishishning ko‘p sonli tadbirlari ko‘zda tutilgan:
- korxona ishlab chiqarishini tarkibiy o‘zgartirish;
- korxonani boshqarishning xozirgi va kelajakdagi boshqarilishini ta’minlaydigan boshqarish strukturasini optimallashtirish va ma’lumot tizimini yaratish;
- xodimlar sonini optimallashtirish va ish xaqini tashkil qilishni takomillashtirish;
- debitorlik qarzlarini tugatish va uzoq muddatli moliyaviy qo‘yilmalarni qaytarish;
- qarzdorning bir qism mulkini qarzlar evaziga berish.
1999 - yilda ishlab chiqarishni restrukturizatsiyalashning birinchi bosqichi sifatida, “UralAZ” OAJ tashqi boshqaruv rejasida ko‘zda tutilgan, korxona ishlab chiqaradigan mahsulotning davlat mudofaasi uchunligining muhim ahamiyatga egaligini va ishlab chiqarishda foydalaniladigan quvvatga qo‘yiladigan talablarni hisobga olib, “Ural avtomobil zavodi” Ochiq Aksiyadorlik Jamiyatini ta’sis qilishga qaror qilindi. Bu jamiyatning ustav kapitali qilib deyarli barcha asosiy sexlar komleksi va ko‘pchilik xizmat ko‘rsatuvchi bo‘linmalarni kiritish ko‘zda tutilgan.
1999 - 2008 yillarda tashqi boshqaruv rejasida ko‘zda tutilgan, ishlab chiqarishni tarkiban qayta o‘zgartirish mobaynida tashkil qilinadigan “sho‘‘ba” jamiyatlari ustav kapitaliga kiritiladigan mulkning qiymati mustaqil baholovchi tomonidan baholandi.
Bunda mustaqil xo‘jalik yurituvchi jamiyatlarni ta’sis qilingan davrga qadar mavjud ishlab chiqarish bo‘linmalarini foyda markazlariga aylantirish ko‘zda tutilgan. Bu qayta tashkil qilishning silliq o‘tishini va kadrlarni tanlashning to‘g‘riligini ta’minlaydi, boshqaruvning barcha richaglarini tashqi boshqaruvda qoldirish sharoitlarida iqtisodiy munosabatlarni ko‘rib chiqish imkonini beradi.
2004- 2008 yillada olib borilgan restrukturizatsiyalash jarayoni quyidagilarni o‘z ichiga oldi:
- “UralAZ” OAJ tashqi boshqaruv rejasiga asosan olib borilgan restrukturizatsiyalash ishlari, boshqaruvni restrukturizatsiyalashga va kreditorlar bilan hisoblashishga imkoniyat yaratdi;
- korxona shu davr ichida investorlar va korxona tarkibida tashkil qilingan sho‘‘ba korxonalar mablag‘lari hisobiga o‘z aylanma mablag‘larni tiklagan holda iqtisodiy holatini tikladi. 2001 - yildan boshlab “UralAZ” OAJ tarkibida alohida - alohida bozorlarga ega bo‘lgan va alohida bozor segmentlariga qaratilgan 2 ta sho‘‘ba korxonalar tashqi faoliyat yuritmoqda.
1998 - 2007 yillarda kompyuter dasturlari bo‘yicha dunyo bozorida etakchi o‘rinlarni egallagan va dunyo kompyuter dasturlari bozori o‘z ta’sirini o‘tkazgan “Microsoft” kompaniyasida olib borilgan restrukturizatsiyalash ishlarining tahlilini ko‘rib chiqaylik. Dunyo bozorida monopol mavqe’ga ega bo‘lgan “Microsoft” 1999 - yilning 29 - martida e’lon qilgan restrukturizatsiyalash rejasiga ko‘ra quyidagi yangi strukturada ish boshlaganini e’lon qildi va quyidagi bo‘limlarni tashkil qildi:
- korporotiv texnoligiyalar bo‘limi asosan yirik iste’molchilarning talablarini qondirish va Windows 2000 sistemasidagi dasturlarni takomillashtirish borasida ish olib borishi beligilab olingan;
- iste’molchilar uchun Windows sistemasi bo‘limi oxirgi iste’molchilargacha Windows 1998 sistemasini etkazish va ushbu sistema dasturlarini qayta ko‘rish qilib belgilandi;
- kompyuterlar dasturlarini ishlab chiqarish bo‘limi asosan Microsoft Office dasturlarini ishlab chiqarish, hamda iste’molchilarga etkazish bilan shug‘ullanish borasida ish olib borishi belgilab olingan;
- 2005 yildan elektron tijorat bo‘limi oldiga Internet bilan bog‘liq dasturlarini takomillashtirish, rivojlantirish va bu dasturlarni iste’molchilarga etkazish bilan shug‘ullanish masalasi qo‘yildi.
Tadbirkorlik doimo iqtisodiy nochor qolish yoki foydaning kamayishi xavfi bilan bog‘liqdir. Tadbirkorlik faoliyatini yuritishda tavakkalchilik holatlari ko‘p bo‘lishiga qaramay, tavakkalchilik qarorlaridan uzoqroq yurishga harakat qiladigan boshqaruvchilar kompaniyani turg‘unlikka va raqobatbordoshlikning yo‘qotilishiga duchor qiladilar. Eng katta foydani aynan yuqori tavakkalchilikka bog‘liq amallar keltiradi.
