Sanoat ishlab chiqarishini tashkil etish

C, = ap² + b va C₂ = konst.

SHunda umumiy egri chiziq ko‘rinishini topish mumkin. Quyidagi formula yordamida yig‘indi chiqaramiz

C=C_]P+C₂(l-p)

Bu erga approksimatsiya uchun C₂ qo‘shamiz va quyidagi ifodalarni olamiz:

C = p(C_r ap²-b) + ap² + b yoki


C = - ar³ + ar² + (C, - b)p + b

Bu egri chiziq a,b,c koeffitsient qiymati ma’lum bo‘lganda tahliliy yo‘l bilan oson aniqlanadigan minimumga ega. Ushbu minimum aksiyadorlik jamiyati kapitalining optimal tarkibiga mos keladi, chunki bunda butun biznes narxi maksimal bo‘ladi va quyidagi ko‘rinishda isbotlab chiqilishi mumkin bo‘ladi.

Boshqa yondashuv aksiyadorlik jamiyatidagi dividend siyosati bilan bog‘liq. Tahlil o‘tkazish va o‘z mablag‘larining rentabelligi ichki o‘sish sur’atlari kabi ko‘rsatkichlardan foydalanish yo‘li bilan talab qilmayotgan maksimallashuv kapital tarkibining o‘zgarishi bilan erishamiz.
Biroq kapital tarkibini optimallashtirishning boshqa usullarini ham taklif etish mumkin. Xususan, foydalaniladigan mezon sifatida korxona aksiyalarining kurs qiymati tanlab olinishi mumkin. Butun qiyinchilik shundaki, muayyan qimmatli qog‘oz uchun bozor narxi bilan moliyaviy yoki ishlab chiqarish mohiyatiga ega bo‘lgan boshqa omillar o‘rtasida o‘zaro aloqani aniqlash ancha qiyin. Ushbu holatda optimallashtirishni miqdoriy usullar bilan o‘tkazish maqsadga muvofiq.
XX asr o‘rtalarida shakllanib boshlagan kapitallar tarkibi nazariyasi bir nechta bosqichlarga bo‘linadi. Ushbu bosqichlar quyidagi umumlashtirilgan nazariy konsepsiyalarning shakllanishi bilan bevosita bog‘liqdir:

1. 
   Kapitallar tarkibining an’anaviy konsepsiyasi;
   
2. 
   Kapitallar takibining indifferentlik konsepsiyasi;
   
3. 
   Kapital tarkibining kompromiss konsepsiyasi;
   
4. 
   Kapitallar tarkibini shakllantirish manfaatlarining zidiyatlilik konsepsiyasi.
   

Kapitallar tarkibining an’anaviy konsepsiyasi uning tarkibiy qismlarini (qarz va xususiy kapitallar) qiymatini hisobga olish yo‘li bilan kapital tarkibini optimallashtirish imkoniyatlari haqidagi xulosalarni o‘z ichiga oladi.
Dastlabki holatda aksiyadorlik kapitali va qarzga olingan kapital o‘zgarmas deb hisoblanadi. Butun kapital narxi uning tarkibiga bog‘liq bo‘ladi. Bu bog‘liqlik grafik shaklida aks ettirilishi mumkin:

Rasmdan ko‘rinib turibdiki, xo‘jalik faoliyati uchun qarz kapitali-mng(k_d) ulushini ortib borishi bilan kapitallarning o‘rtacha tortilgan qiymatining (VVACC) ulushi pasayish tendensiyasiga ega bo‘lmoqda.

Kapital narxi uning tarkibiga chiziqli bog‘liqligi yaqqol ko‘rinib turibdi. Bu erda firmaning kapital narxi va uning qarzlari o‘zgarmas hisoblanadi, aksiyadorlik kapitalining (k) tarkibiy qismi esa o‘zgaradi. Demak, bunday yondashuvda kapital tarkibini kapital umumiy narxiga ta’sir et’maydi. Bu bilan arbitraj jarayonlari bogiiq. Moliyalashtirish usulidan boshqa ma’lumotlari bir xil bo‘lgan ikkita firma mavjud gipotetik misolni ko‘rib chiqamiz. Agar ikkala firma turh qiymatg^ ega bo‘lsa, qimmatroq firmaning aksiyalari egalari ularni sota boshlaydiJ bu esa bozor qiymatining pasayishiga, demak, kapital narxining tushibj ketishiga olib keladi. Arzonroq korxonaning aksiyalari bilan buning aksi bo‘lgan holat kuzatiladi. Ularning xarid qilinishi kurs qiymati o‘sishiga olib keladi. Ikki jarayon firmalar narxi tenglashmagunga qadar davom etadi.
Kapitallar tarkibining indifferentlik konsepsiyasi 1958-yilda F. Modilyani va M. Miller tomonidan olg‘a surilgan. F. Modilyani va M. Miller tomonidan ilgari surilgan nazariya kapitallarning ideal bozori, ya’ni soliq mavjud bo‘lmagan bozorlarga va kapitallar qiymati uning tarkibiga emas balki qabul qilinadigan invetitsion qarorlarga bog‘liqligiga asoslanadi. Ushbu mualliflarning g‘oyasi shundan iboratki, agar korporatsiya faoliyatini qarz kapitali hisobiga moliyalashtirish nisbatan foydali bo‘lsa, unda kompaniya aksiyalarining egalari aralash kapitallar tarkibi sharoitida o‘zining bir qism aksiyalarini sotishi va emitent aksiyalarini jalb qilishi mumkin.
Bunday sharoitda moliyaviy resurslarga ehtiyoj qarz kapitali hisobiga moliyalashtirish tizimidan foydalaniladi. Bundan ko‘rinadiki, korporatsiyalar aksiyalarining qiymati korporatsiyaning qarz va xususiy kapitallar nisbatiga bevosita bog‘liq emas.
Bu g‘oya yuqorida ta’kidlaganimizdek, kapitallarning ideal bozoriga xos bo‘lib mavjud soliq tizimining ta’siri hisobga olinmagan. Natijada M. Miller, X. Anjelo, R. Maslyuis, J. Uorner tomonidan rivojlantirilgan kapitallar tarkibining kompromiss nazariyasi yoki modifikatsiyalashtirilgan Modilyani-Miller nazariyasi shakllantirilib, ushbu nazariya quyidagilarni ko‘zda tutadi:

1. 
   Real amal qiladigan iqtisodiyot sharoitida aksiyadorlik jamiyatlari kapitallar tarkibini shakllantirishga foydani soliqqa tortish omillari hisobga olmaslik mumkin emas. CHunki, aksariyat mamlakatlarda qarzlarga xizmat ko‘rsatish bo‘yicha xarajatlar foyda solig‘i bazasidan chegiriladi.
   
2. 
   Haddan ziyod yuqori darajada jalb qilingan qarz kapitali kreditorlarga to‘lovlarning ortib borishi hisobiga moliyaviy nobarqarorlikni keltirib chiqaradi;
   
3. 
   Iqtisodiy asosga ega bo‘lgan qarz kapitalining kapitallar tarkibidagi ulushi korporatsiya uchun foyda keltiradi.
   
4. 
   Har qanday korporatsiyalar uchun passivlar tarkibida qarz kapitallarining optimal ulushi amal qiladi.
   

Darhaqiqat, kapitallar tarkibini optimallashtirish aksiyadorlik jamiyatlari passivlaridagi qarz kapitali va xususiy kapital o‘rtasidagi shunday optimal nisbatni o‘rnatishni ko‘rsatadiki, bunda soliq to‘lovlaffl va turli moliyaviy xarajatlarni maksimal iqtisod qilinishiga olib kelinadi va pirovardida xususiy kapitallar rentabelligi, aksiyadorlik jamiyatlari moliyaviy barqarorligini yuksalishi ta’minlanadi.
Kapitallar tarkibini shakllantirish manfaatlarining ziddiyatlilik konsepsiyasi asosini mulkdorlar, investorlar, kreditor va menejerlarning kapitallar tarkibi va undan foydalanish samaradorligini boshqarish jarayonidagi manfaatlar hamda axborot tafovuti darajasi bilan izohlanadi.
Ushbu nazariyaning asoschilari M. Gordon, M. Jennesen, U. Mekling, S. Maers va boshqa qator iqtisodchilar hisoblanadi.
Ushbu konsepsiyaning mazmunini assimetrik axborotlar nazariyasi, signal nazariyasi, monitoring xarajatlar nazariyasi tashkil qiladi.
Assimetrik axborotlar nazariyasi shunday xulosaga asoslanadiki qaysiki kapitallar bozori o‘zining barcha jihatlari bo‘yicha to‘lig‘icha
SHuning uchun, monitoring xarajatlari qarz kapitallaridan foydalanish samaradorligini cheklaydi va kapitallar tarkibini optimallashtirish jarayonlarida uni hisobga olish zarur bo‘ladi.


\Tayanch iboralar: kapital, sifat, emissiya, mablag‘, aktiv, passiv, potensial, balans, samara, zaxira kapitali, qo‘shimcha kapital, hissadorlik kapitali, foyda, dividend,! inflyasiya, obligatsiya, zayom, rentabellik.