Sanoat iqtisodiyoti va menejmenti kafedrasi «xalqaro menejment»

Jahon iqtisodiyoti globallashuvining bosqichlari

Bosqichlar	Bosqichlarning xususiyatlari
I-bosqich. 1870-1920 yillar	Xom-ashyo manbalarining egallanishi. Tabiiy resurslarning kapital va to’g’ridan-to’g’ri investitsiyalarni eksport qiluvchi mamlakatlar nazorati ostidagi hududlarda ishlatilishi.
II-bosqich. 1920-1970 yillar	Yangi bozorlarning vujudga kelishi va egallanishi. Xorijiy investitsiyalarni tayyor mahsulotlar eksportiga yo’naltirilgan ishlab chiqarishlarga safarbar etilishi.
III-bosqich. 1970 yildan hozirgi davrgacha	Sanoati rivojlangan mamlakatlarda tabiiy resurslarga egalik qilishdan tashqari quyidagi maqsadlarning yuzaga kelishi: – investitsiyalar tarkibini samarali taqsimlash; – global yoki hududiy iqtisodiy integratsiya afzalliklaridan foydalanish; – qo’shimcha texnologik, tashkiliy yoki bozor imkoniyatlariga ega bo’lish; – global raqobatbardoshlikni oshirish va mustahkamlash.

Globallashuv jarayonini rivojlantiruvchi asosiy omillar sifatida quyidagilarni ajratib ko’rsatish mumkin:

1. 
   Ishlab chiqarish, fan-texnika va texnologik omillar:
   

– ishlab chiqarish ko’lamining keskin kuchayishi;

– ishlab chiqarishning yangi texnologik usullariga

– yuqori, ilmiy sig’imli texnologiyalarga o’tish;

– mahsulotlar, xizmatlar, kapital va ishchi kuchlari harakatidagi to’siqlarga barham berilishi;

– mahsulotlar va xizmatlarni tezlik bilan tarqatishni ta’minlovchi transport va aloqaning sifatli tizimi yaratiladi;

– ilmiy va intelektual bilimlarni almashishning samarali tizimi vujudga keladi.

2. Tashkiliy omillar;

– ishlab chiqarish-xo’jalik faoliyatini amalga oshirishning xalqaro shakli sifatida transmilliy korporatsiyalarning yuzaga kelishi;

– nohukumat tashkilotlarining ko’p millatli yoki jahon darajasiga chiqishi; – ko’p millatli kompaniyalar va boshqa tashkilotlarning global iqtisodiyotda asosiy rol o’ynovchi xususiy yoki davlat tashkiloti sifatida o’zgarishi.

3. Iqtisodiy omillar:

– kapital bozori, mahsulotlar va xizmatlar savdosining erkinlashuvi hamda jahon savdosini erkinlashtiruvchi va protektsionizm siyosatini cheklovchi iqtisodiy erkinlashuvning boshqa shakllarini keng joriy etilishi;

– kapital to’planishi va markazlashuvining kuchayishi, hosila moliyaviy instrumentlar bilan bog’liq operatsiyalarning oshishi, valyutaviy bitimlarni amalga oshirish vaqtining keskin qisqarishi;

– xalqaro moliya tashkilotlari tomonidan makroiqtisodiy siyosatning yagona mezonlarini joriy etilishi va boshqa iqtisodiy siyosatga oid talablarning bir xillashtirilishi;

– standartlashtirish tendentsiyasining kuchaytirilishi. Barcha mamlakatlar tomonidan texnologiya, ekologiya va moliyaviy tashkilotlar faoliyatida, shuningdek, buxgalteriya va statistik hisobotlar tizimida yagona standartlardan foydalanishning keng joriy etilishi.

4. Axborot omillari:

– moliyaviy, iqtisodiy ilmiy-texnik hamda ishlab chiqarishga oid ma’lumotlarni almashinish tizimining tubdan o’zgarishi. Ma’lumotlarni taqdim etish, qabul qilish va qayta ishlashning mutlaqo yangi tizimlarining yuzaga kelishi va rivojlanishi nou-xau va professional xizmatlarni o’z ichiga olgan moliyaviy va mahsulot bozorlarini birlashtiruvchi global tarmoqni yaratishga yordam berdi.

– bitta markaz orqali turli mamlakatlarda joylashgan ishlab chiqarishlarni boshqarishga imkon beruvchi tizimning shakllanishi;

– mahsulotlarni realizatsiya qilishning yangi shakllari vujudga kelishi. Yuqoridagi qayd etilgan omillar ta’siri natijasida globallashuv jarayoni kuchaygan holda jahon iqtisodiyotining barcha soha va bo’g’inlarini egallab boradi.

3.