Sanoat instituti

4-topshiriq.

B\B\B jadvalini to

’

ldiring.

Matnni belgilash tizimi

(v) - Bilaman

(-) - Bilishni

xohlayman (+)

- Bilib oldim

Tushunchalar

V

-

+

Sodda gap

Bir bosh bolakli gap

Ikki bosh bolakli gap

Qoshma gap

14-MAVZU.  Kasb etikasi. Annotatsiya matni,  tuzilishi, ifoda

materialining xususiyatlari.

Kasb etikasi deganda biz nimani tushunamiz? Kasb etikasi nima uchun kerak

va u qanday maqsadlarda o’rganiladi?

Etika bo’yicha izohli lug’atda ushbu tushuncha ma’nosi quyidagicha:

“Kasb etikasi yoki kasbiy axloq –bu odamlarning kasb faoliyatidan kelib chiqadigan

o’zaro munosabatlarining axloqiy xarakterini ta’minlaydigan qonuniyatlardir”.

Bunday qonuniyatlarning kelib chiqishi va rivojlanishi inson axloqi

yo’nalishlaridan birini aks ettiradi, chunki ular shaxs qadrini va shaxslararo

munosabatlarda odamiylikning yuzaga kelishiga yordam beradi.

Axloqiy talablar umumiy bo’lishiga qaramay, ba’zi bir kasbiy faoliyatlarni olib

borishda alohida xulq-atvor normalari vujudga kelmoqda.

Masalan, tibbiyot xodimi o’z amaliyotidagi qiyinchiliklarga qaramasdan,

insonning jismoniy va ma’naviy sog’lig’I uchun kurashishi va kerak bo’lsa, bunda

o’zini ham ayamasligi lozim.

Tibbiyot etikasi doirasiga kasallikni oshkora qilmaslik, hayot uchun muhim

bo’lgan organlarni transplantatsiya qilish sharoitlarini ta’minlash, genetic nazorat

tajribalarini o’tkazish kabi masalalar kiradi.

Huquq vakillaridan kasb etikasida sodiqlik, hammaning qonun oldida teng

ekanligi tamoyiligi rioya qilishni talab qiladi.

Xizmat ko’rsatish sohasida esa, avvalambor, muomala madaniyati,

mijozlarning ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan diqqat-e’tiborga bog’liqdir.

---

73

Hammamiz mijoz sifatida kichik do’kon yoki supermarket, qimmatbaho restoran

yoki kichik kafe, kinoteatr yoki sartaroshxonalarga kirib turamiz. Va xizmat qiluvchi

shaxslarning qanday munosabatda bo’lishlarini, nozik bir tarzda sezib turamiz. Bir

joyda savdo xodimi kulib turib muomala qilsa, boshqqa joyda uning qo’pollik bilan

javob berishining guvohi bo’lamiz.

G’arb tadbirkorlarining muvaffaqiyatlari quyidagi formulaga asoslangan:

****************

Vijdon haqida gapirganda, har bir xizmat ko’rsatuvchi soha xodimi quyidagi axloqiy

qadriyatlarga ega bo’lishi lozim:

-to’g’rilik, nazokat, vazminlik;

-xushmuomalalik, xushfe’llik;

-Iltifoq;

-g’amxo’rlik;

-rostgo’ylik, to’g’rilik va h.k.

To’g’rilik-odamlar bilan odob-axloq asosiga qurilgan munosabatni,

xushfe’llikni, to’g’rilik esa har qanday vaziyatda o’zini tuta bilishni anglatadi.

Xushmuomalalik- xulq-atvorning kundalik xususiyati bo’lib, odamlarni hurmat

qilishni anglatuvchi axloqiy qadriyatdir.

Xushmuomalalik-bu xulq madaniyatining elementar talabi, odamlar bilan

mehr-oqibat asosida qurilgan muloqotning sharti, har qanday kishiga, agar u

yordamga muhtoj bo’lsa, yordam qo’lini cho’zish, nazokat doirasida ko’zga

tashlanadigan xislatlardir.

Xushmuomalalik- mehmonxona xodimlarining madaniyatliligi haqida dalolat

beradigan eng muhim xislatlardan biridir.

Kamtarlik- yutuqlarini pesh qilmaslik, manmanlikdan xoli bo’lish, vazminlikni

bildiradigan sifatdir. Shu bilan birga, o’ta kamtarlik ham manmanlikka kiradi.

Iste’dodli odam o’z iste’dodini yashirsa ham, iste’dodi ko’rinib turadi.Kamtarlik

tortinchoqlik degani emas. Tortinchoq odam o’zini yetarli darajada baholay olmaydi.

Bunday odamlarni tez-tez maqtab turish, ularga dadillik beradi, o’ziga bo’lgan

ishonchini oshiradi.

Bu va boshqa axloqiy sifatlar odamlar bilan bo’lgan munosabatlaringizning

azloqiy xarakterini shakllantirishi va ish joyingizdagi xatti-harakatlaringizni aniqlab

berishi lozim. Kasbiy etikaning asosiy maqsadi shundan iborat.

Ishbilarmon odamlarning etik tamoyillari va me’yorlari

Etiket-ishbilarmonlik sohasida, odamlarning bir-birini yaxshi tushunishlari

uchun muhimdir. Etiket “imidj” ning shakllanishida muhim vosita bo’lib xizmat

qiladi. Ko’p mamlakatlarda firmaning qanaqaligini unga qo’ng’iroq qilib xodimi

bilan gaplashish orqali bilishi mumkin. Bu qonuniyat nafaqat firmada, balki ko’p

joylarda kuzatiladi. Qayerda etiket bo’lsa, shu yerda mehnat unumdorligi yuqori,

faoliyat natijalari yuksak bo’ladi.

Shuning uchun ham eng muhim qoidalardan biri:

Ishbilarmonlik etiketi- tadbirkorning axloqiy-kasbiy xulqning muhim

tomonidir. Ko’p tadbirkorlarimiz chet ellik firmalar bilan ishbilarmonlik etiketini

yaxshi bilmaganlari tufayli aloqa o’rnata olmaydilar.

---

74

Ishbilarmonlik munosabatlari amaliyotida har doim qandaydir standart vaziyatlarda

uchraydi, ulardan qutilib chiqib ketish juda mushkuldir. Bu vaziyatlar uchun xulq

usullari va shakllari ishlab chiqiladi. Qoidalar majmuasi esa ishbilarmonlik etiketini

yaratadi.

Madaniyatli otadbirkor- vazirni ham, kompania prezidentini ham, odddiy

farroshni ham bir xil ravishda hurmat qilishi shart. Bu samimiy hurmat inson

tabiatining asosiy qismiga aylanishi kerak. Axloqiy xulq asosida quyidagi axloqiy

baho yotish kerak:ishbilarmon hamkor-yaxshi odam.

Ishbilarmonlik etiketi mijozlar bilan bo’lgan muloqotda maxsus xulqni talab qiladi.

Mijozlarga ko’rsatilayotgan har qanday xizmat turidan xulqqa oid kasbiy nozik

alomatlar bor. Eng muhim tamoyil: mijoz-ofisning eng qadrdon va kutilgan

mehmonidir.

Ishbilarmonlik doirasida obro’-e’tibor katta ahamiyatga ega. Yaxshi obro’

qozonish juda qiyin, lekin uni yo’qotish juda ham oson. Obro’ qozonishda hamma

narssa muhim: nutq madaniyati, kiyinish, xulq-atvor, ofis interyeri va h.k. Bundan

har bir o’zini hurmat qiladigan kompaniya uchun etikaning asosiy qoidasi kelib

chiqadi.

Shuning uchun ham har bir zamonaviy tadbirkor faoliyatining asosiy

tamoyillari yana biri bu: Tavakkal qila bilish va omadga ishonish, qarorlar qabul

qilishda ma’suliyatdan qo’rqmay o’z zimmasiga olish.

Muomala madaniyati

Odamlar bilan muomala qilish sana’ti ham har bir kishidan katta mahoratni

talab qiladi. Har qanday lavozimga nomzod deb qaralayotgan odamdan bunday

fazilat bo’lishi va bu fazilat har qanday sharoitda namoyon bo’ishi maqsadga

muvofiqdir. Siz mehmonxonada, restoranda, kutubxonada yoki laboratoriyada

ishlashingizdan qat’iy nazar, eng muhimi-o’z fikringizni aniq va ravshan ifoda eta

olishingizdir. Bu esa sizning muvaffaqiyatingizga zamin yaratadi.

Har bir odam o’z fikrini og’zaki yoki yozma ravishda ifodalay bilishi lozim.

Sizning o’z individualingizni saqlab qolishga intilishingiz va o’zingiz tanlab olgan

hamkorlaringiz bilan ishlashni xohlashingiz-sizning “jamoaning yaxshi o’yinchisiga”

aylanishingizga olib keladi. Nomzodning bo’lajak lavozimga ishga o’tish maqsadida

suhbatda ishtirok etishining samaradorligi uning kommunikativligi va shaxslararo

muomala qilish qobiliyatlarining rivojlanganligiga bog’liqdir.

Masalan, agar suhbat mobaaynida ish beruvchining ko’zlariga qarashga

tortinsangiz, u sizni o’ziga ishonmaydigan odam deb o’ylaydi. Muloqotlarda oassiv

emas, balki faol qatnashuvchi bo’lishga intiling va savol-javob qilishni o’rganing.

Shu sabab bilan siz ritorika usullarini, imo ishoralarva mimikalar yordamida

suhbatlashishni o’rganing, suhbat davomida o’zingizni tutib turishni, xulqingiz

yaxshi bo’lishini ta’minlang shunda siz qay ishda bo’lmang, qay lavozimni

egallamang, sizga doim muvaffaqiyatlar hamroh bo’ladi.