б) тармоқлараро рақобатда турли тармоқлар ўртасида рақобат
мавжудлигини кўриш мумкин. Масалан бир ҳудудга сармоя киритиш
ниятида бўлган сармоядор тармоқлар ўртасида ўзи учун энг фойда
келтирувчан бўлган тармоқни танлайди. Ресурслар доимо фойда нормаси
анча пац былган тармоқда юқорироқ бўлган тармоққа оқиб ўтади. Шу асосда
тармоқлараро рақобат - товар ишлаб чиқарувчилар ўртасида ўз маблағларини
энг фойдали ишлаб чиқариш соҳасига жойлаштириш учун кураш содир
бўлади.
c) минтақалараро рақобат давлатлар орасида юзага келадиган рақобат
кўринишидир. Мисол учун, Японияда автомобил ишлаб чиқариш
ҳаражатлари АҚШга қараганда камроқ бўлганлиги муносабати билан дунё
автомобил бозорларидаги савдоларда мавжуд рақобат натижасида юзага
келган нархлар тизими япон автомобил ишлаб чиқарувчилари учун
фойдалироқдир.
Шу сабабли, автомобил иштиёқмандларининг автомобилларга бўлган
эҳтиёжининг катта қисми Япония автомобиллари ҳисобига қондирилади.
Натижада кўпроқ чидамли бўлган АҚШ автомобил ишлаб чиқарувчилари
рақобат курашида ютказадилар.
2. Харидорлар ўртасидаги рақобат рақобатнинг бошқа турларига
нисбатан ривожланган бозор хўжалигида камроқ аҳамиятга эга. Албатта, ҳар
бир сотувчи учун харидорларнинг товар учун кўпроқ ҳақ тўлайдигани
афзалдир. Лекин, ишлаб чиқариш таклифи талаб билан мувозанатга келган
вазиятда харидорлар ўртасидаги рақобат иккинчи ўринга ўтади. Рақобатнинг
кескинлашуви бирон бир товарни таклиф этишни кўпайтириш учун тўсиқ
пайдо былган пайтдагина юзага келиб, агар товар етишмаслиги пайдо бўлса,
харидорлар уни сотиб олишда бир-бирларидан ўзишга интилиб, сотувчиларга
баландроқ нарх таклиф қиладилар. Сотувчилар эса тақчил товарни талаб
нархи бўйича, яъни харидори чиқса, иложи борича юқори нарх бўйича сота
бошлайдилар.
3. Сотувчи билан харидор ўртасидаги рақобат - мувозанат нархлар
шаклланиши жараёнида содир бўлади. Дацлабки шаклланган нарх бўйича
талаб таклифдан юқори бўлса, нарх ошиб боради. Бундай вазиятда
сотувчилар билан биргаликда ҳаракат қилиш хос бўлиб, харидорлар
пароканда бўладилар ва уларнинг ҳар бири тақчил молни сотиб олишда
бошқасидан ўзишга интилади. Борди-ю, дацлабки нарх вазиятида таклиф
талабдан ортиқ бўлса, харидорлар сотувчиларни бир-бирлари билан ўзаро
рақобат қилишга ва қолаверса нархни пасайтиришга мажбур этадилар.
Бундан харидорлар ютадилар, чунки улардан ҳар бири товарни арзонроқ
нархда сотиб олишга муваффақ бўлади.
Рақобат ижтимоий нуқтаи назардан мақбул ҳодиса, лекин айрим
ҳолларда хўжалик субъектларига бозор иштирокчилари сонини чеклаш ёки
биргаликда нархларни кўтариш бўйича рақиблар билан келишишга ҳам ёъл
очиш мумкин.
Do'stlaringiz bilan baham: