Самиғов н. А. Бино

Гилтупроқли цемент клинкери оҳактош ва бокситлар асосида олинади. Цемент сифатига калций алюмосиликатлари (геленит) СаО·Al₂O₃·SiO₂ таъсир кўрсатади. Бир калцийли алюминат СаО·Al₂O₃ гилтупроқли цементнинг тез қотишини белгилайди. Цемент таркибида СаО·2Al₂O₃ ҳам қисман бўлиши мумкин. Цемент муҳит ҳарорати 25⁰С гача бўлганда юқори мустаҳкамликка эришади. Бу шароитда гилтупроқли цемент оддий цемент 28 сут. эришган мустаҳкамликка 3 сутка давомида эришади; у 400, 500, 600 маркаларда ишлаб чиқарилади. Унинг қотиш бошланиши 30 мин кейин, охири эса 12 соат бўлади. Цемент таркибида калций ишқори ва уч калцийли алюминатнинг бўлмаслиги унинг коррозиянинг биринчи ва иккинчи
турларига чидамлилигини таъминлайди. Аммо гилтупроқли цемент кислоталар ва ишқорларга чидамсиз бўлгани учун оддий цемент ва оҳак билан аралаштириб ишлатиб бўлмайди.
Бу цемент қимматбаҳолигини ҳисобга олиб фақат махсус жойларда, тез қотиш зарурати бўлганда ва юқори ҳароратга чидамли қоришмалар ва бетонлар олишда ишлатилади.
Кенгаювчан ва киришмайдиган цементлар. Кенгаювчан цемент кўп компонентли бўлиб, актив компонент сифатида 3CaO·Al₂O₃·3CaSО₄·32H₂O ни келтириш мумкин.
Кенгаювчан цемент гилтупроқли цемент (70%), гипс (20%) ва юқори тартибли калций гидроалюминати (10%) кукун ҳолда аралаштирилиб олиниши мумкин. Бу тури тез қотади ва сув муҳитига чидамли бўлади.
Гипсгилтупроқли кенгаювчан цемент юқори гилтупроқли клинкер ѐки шлак ва табиий гипсни аралаштириб майдалаб ѐки аввал майдалаб кейин аралаштириб олинади. Бу цемент сувда кенгаяди, қуруқ шароитда эса киришмайди.
Кенгаювчан портландцемент (КПЦ) клинкер 58-63%, гилтупроқли клинкер (шлак)-5-7%, гипс –7-10%, актив минерал қўшимчалар –23-28% компонентларни биргаликда майдалаб туйиб олинади. КПЦ дан тайѐрланган цемент тоши юқори зичлик ва мустаҳкамликка эга бўлиб, буғ билан қисқа вақт ишланганда тез қотади. КПЦ сувли шароитда 3 сут давомида кенгаяди.