|
Suvdan foydalanuvchilaming suvni tejash jarayonida quyidagi asosiy vazifaiari mavjud:
— birgalikda va kelishilgan holda suv resurslarini boshqarish;
— asoslangan suv iste’moli limitini aniqlash va unga rioya etilishini nazorat qilish;
— suv samarasiz va asossiz ishlatilishi ustidan nazorat o'matish;
— o'zini-o'zi mablag1 bilan ta’minlashni tashkil etish, suv resurslarinixo‘jalik va tuman ichida boshqarish;
— suvni tejamli va samarali ishlatishni rag'batlantirish.
Zamonaviy suv xo'jaligi dastur va loyihalarini ishlab chiqish jarayonining o'ziga xos xususiyati suvni tejash, texnik muammolar bilan birga iqtisodiy va tashkiliy muammolami ham yechishdan iborat. Shuningdek, suvni tejash bilan bog'liq iqtisodiy choralar nafaqat davlattomonidan olinadigan daromadlarni yo'naltirishga va xarajatlarniqoplashga, balki suvdan foydalanuvchilarda suvga bo'lgan yangicha munosabatni shakllantirishga, azaliy ehtiyotkorona munosabatlarni tiklash, cheklangan suv resurslaridan foydalanishni iqtisodiy rag'batlantirishga qaratilgan. Sug'orish ishlarini rivojlantirish, yangi yerlarni o'zlashtirish, sug'oriladigan yerlaming meliorativ holatini yaxshilash va boshqa meliorativ2 tadbirlar dehqonchilikning madaniy saviyasini belgilab beradi, qishloq xo'jaligini iqtisodiy rivojlantirishning asosiy omili bo'ladi.O'zbekiston Respublikasi hududida erroziyaning barcha turlari,jumladan, tuproqni suv va irrigatsiya erroziyasi, yemiruvchi sel oqimlari va shamol erroziyasi hamda o'simliklarga shamolning zararli ta’siri kabilar mavjud. Bu jarayonlar joyning iqlimi va relyef sharoitlariga bevosita bog'liq. O‘zbekistonda suv boyligining 92 foizi qishloq xo'jaligida sug'orish ishlariga sarf qilinadi. Respublikada 53 ta suv ombori ekspluatatsiya qilinmoqda, daryo suvlarini olish uchun 23 ta to‘g‘on, 180 ta selto‘suvchi omborlar qurilgan. Bu masshtabda sug‘orish ishlarining rivojlanishi Oral muammosini yuzaga keltirdi, suv tanqisligi vujudga keldi va bu muammo borgan sari keskinlashib bormoqda. nO'zbekistonda 95 foizdan ortiq qishloq xo'jalik mahsuloti sug'oriladigan yerlarda yetishtiriladi va sarflangan har bir so'm mablag‘ hisobiga 2,5 baravar sof daromad olinadi. Sug'oriladigan yerlarda qishloqxo'jaligi ishlab chiqarishining rentabelligi ko'pincha suv tanqisligi
oqibatida pasayib ketadi. Sun’iy sug'orishni qo'llash uchun gidrotexnika inshootlari bunyod etishga, sug'orish hamda kollektor-zovur shoxobchalarini qurishga juda katta kapital jamg'arma talab etiladi. Sug'orish uchun o'zlashtirilgan har 1 gektar yer uchun davlat katta mablag' sarflaydi. Shunga ko'ra yerlarni sug'orish, ayniqsa, O'zbekiston uchun juda katta ahamiyatgaega. Lekin shunga qaramasdan respublikada aholi boshiga to'g'ri keladigan yer maydoni kamayib bormoqda.Respublikamizda aholi jon boshiga 1,46 gektar foydalanadiganyer maydoni, 0,29 gektar atrofida haydaiadigan yer maydoni to'g'ri
keladi. Shunga ko'ra sug'oriladigan yerlardagi qishloq xo'jaligi ishlabchiqarishi yuqori rentabellikka erishishi, qiiingan xarajatlar tezda ortig'I bilan qoplanib ketishi, hosildorlik surunkasiga ortib borishi va sug'oriladigan yerlar hisobiga olinadigan daromad ko'tarilib borishi lozim. O'tgan o'n yillikda xo'jaliklararo sug'orish shoxobchalaridan foydalanish uchun qiiingan xarajatlar ikki baravariga oshgan, xo'jalik sug'orish shoxobchalari uchun qiiingan bu xildagi xarajatlar esa boryo'g'i15 foizni tashkil etgan. O'zbekistonda minglab gektar maydondagixo'jalik sug'orish shoxobchalari uchun xizmat qilayotganlar soni 1—2 kishiga to'g'ri kelsa, xo'jaliklararo 4—5 kishiga to'g'ri keladi, lekinzamonaviy sug'orish tizimida xo'jalik shoxobchalari fondlarining qiymati, xo'jaliklararo shoxobchalamikiga qaraganda ikki baravar yuqori turadi. Yuqorida keltirilgan ma’lumotlar shuni ko'rsatadiki, sug'oriladigan haydalma yerlar sharoitida, sug'orish va mineral o'g'itlar hisobiga
ko'riladigan foydani ilmiy jihatdan asoslangan sug'orish rejimlarini qo'llash va mineral o'g'itlarni o'simliklar mumkin qadar to'liq foydalana oladigan nisbatlarini joriy etish hisobiga oshirish mumkin. Yer-suv resurslaridan foydalanishning iqtisodiy samaradorligini oshirish uchun bir qancha tashkiliy, iqtisodiy tadbirlarni o'tkazish lozim. Shular bilan birgalikda iqtisodiy unumdorlikni oshirish maqsadida yerlarning meliorativ holatini tubdan yaxshilashni ta’minlovchi tadbirlamikompleks amalga oshirishni rivojlantirish juda muhim muammohisoblanadi.Qishloq xojaligida suv resurslaridan maqsadli va samaraii foydalanishni amalga oshirishda quyidagi muammolar mavjud:
— sug'orish va kollektor-zovur tizimlarining ishchi holatini yetarli darajadi ta’minlanmaganligi;
— suvdan foydalanuvchilarning mas’uliyatsizligi;
— sug'oriladigan maydonlarni tekislanmaganligi;
— qishloq xo'jaligi ekinlarining ilmiy asoslangan sug'orish tartiblarigarioya qilmaslik;
— sug‘orish texnikasi elementlarining tuproqning mexanik tarkibiva maydonning nishabligiga mos emasligi;
— suvning qat’iy hisob-kitobini joriy qilinmaganligi;
— sug‘orishning zamonaviy texnika va texnologiyalarini qo‘llanmasligi;
— SFU ishini takomillashtirish va ko‘rsatilgan xizmat uchun to‘lovni to‘liq ta’minlanmaganligi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
