Samarqand veterinariya meditsinasi instituti farmakologiya, toksikologiya va veterinariya sanitariya ekspertizasi va gigiyena kafedrasi

XUSUSIY FARMAKOLOGIYA


10-Mavzu: Baqa yoki boshqa hayvonlarda xloroform yoki efirning rezorbtiv ta’sirini namoyish qilish


Tajriba maqsadi:Asta-sekin markaziy nerv sistemasining,ya’ni avval bosh miya po’stlog’i qismini va orqa miya ish faoliyatini susayishi ko’zatiladi. Bir necha vaqtdan keyin esa tiklanish yuzaga kela boshlaydi ya’ni yuqoridagi o’zgarishlar orqaga qaytadi.
Kerakli jixozlari: 2 dona baqa, efir yoki xloroform eritmasi, shisha qoplagich va shisha oyna, paxta, pipetka.
Narkoz - (yunoncha Norcosis) karaxt bo‘lish, karaxtlik ma’nosini bildiradi. Narkotik moddalar ta’sirida markaziy asab tizimini tormozlanishi bilan bog‘liq bo‘lgan bexushlik, sezgining yo‘qolishi, harakatsizlanish, shartli va ayrim shartsiz reflekslarning yo‘qolishi bilan yuzaga keladigan holatga umumiy og‘riqsizlantirish yoki narkoz deyish mumkin.
Narkoz quyidagi davrlardan iborat bo‘ladi.
1-bosqich. Analgeziya davri. Bu davr organizmga narkoz moddasi yuborilgandan keyin sekin-asta boshlanadi. Mol bir oz bexushlanadi, og‘riq sezish qobiliyati yo‘qoladi, karaxtlanadi, organizm bo‘shashadi. Narkoz moddasini organizmga yuborish davom ettirilsa, uning qondagi konsentratsiyasi oshib, narkozning ikkinchi bosqichi boshlanadi.
2-bosqich. Qo‘zg‘alish davri. Narkoz moddasi ta’sirida mol tabiiy bo‘lmagan harakat qiladi, og‘zidan suv oqadi, ko‘z qorachig‘i kengayadi, va hararatning ko‘tarilishi kuzatiladi. Reflekslar qo‘chayib, skelet mushaklari tonusi oshadi. Bundan tashqari buyrak usti bezidan ajralib chiqadigan adrenalin gormoni hisobiga (simpatik asab qo‘zg‘alishi sababli) arteriya va venalarda qon bosimi ko‘tariladi. Ayrim hamda hayvonlarda qayd qilish qo‘zatiladi.
3-bosqich. Xirurgik narkoz davri. Bu davrda yuqorida aytilgan qo‘zg‘alishlar pasayib, mol sekin-asta tinchlanadi, mushaklar tonusi bo‘shashadi, barcha harakatlar va ko‘pchilik reflekslar yo‘qoladi. Nafas chuqurlaщib sekinlashadi, puls susayadi. Ko‘z qorachig‘i qisman kengaya boshlaydi, yorug‘likka nisbatan reaksiyasi sustlashadi. Narkozning bu bosqichiga juda ham ehtiyotkor bo‘lish talab qilinadi. Chunki ushbu holat, zaharlanish holatiga o‘tib ketishi mumkin. Bunday holat yuz berganda narkoz moddasining qondagi konsentratsiyasi haddan tashqari yuqori bo‘lganligi sababli, qon bosimi pasaya boshlaydi, puls susayadi, nafas olish izdan chiqib, ko‘krak qafasidagi nafas harakatlari, diafragma holatiga mos kelmay qoladi. Natijada organizmda kislorod etishmovchiligi yuzaga keladi. Qonning rangi to‘qlashib, sianoz boshlanadi. Ko‘z qorachig‘i kengayadi, agarda narkoz moddasini yuborish yana davom ettirilsa, unda avval nafas olish, keyinchalik esa yurak urishi ham to‘xtaydi.
4-bosqich. Uyg‘onish bosqichi. Narkotik moddasi yuborish to‘xtatilgandan sung mol uyg‘onib o‘ziga kela boshlaydi. Nafas yo‘li orqali yuborilgan narkoz moddasi, qondan shu yo‘l bilan sekin-asta chiqa boshlaydi, narkoz paytida yuzaga kelgan o‘zgarishlar yo‘qoladi: reflekslar, harakat, og‘riq sezgisi tiklanadi va mol o‘z holatiga keladi.