|
I-bap. Ádebiyatqa sholıw
Sharwa malların órshitiw hám zootexniya pániniń rawajlanıwına júda kóp alımlar xizmetleri úlken bolǵan. Ch.Darvinniń ilmiy jumıslarınan soń sharwa malların órshitiw páni ilmiy áhmiyetke iye boldı. Bul pánniń rawajlanıwında francuz alımlarınan J.L.Byurfon, K.Burjel nemic alımlarınan G.Natuzis, G.Zattegaet shveciya alımları U. Dyurst, inglis alımları R.Bekvell, J.Xemmond amerika alımları E.Davenport, J.Lash, C.Rayt. Rus alımlarınan M.G.Livanov, V.I.Vselodov, N.P.Chirvisnkiy, P.N.Kuleshov h.t.b alımlardıń xizmeti úlken.
J.A.Byuffon shaǵılıstırıw teoriyasın islep shıqqan, francuz atların jaqsılaw ushın shıǵıs atları menen shaǵılıstırıp turıw kerekligin aytqan. K.Burjell eksterer táliymatına tiykarlanǵan hám atlardı eksterer boyınsha bahalaw ushın qollanba jaratqan. G.Natuzius poroda haqqında táliymat, tańlaw hám juplaw túsiniklerin rawajlandırǵan. G.Zattegast da poroda haqqında táliymat hám eksterer teoriyasın rawajlandırǵan. Haywanlar ekstererin bahalawda paralelpiped ideasin ilgeri súrgen. U.Dyurst konsitutciya tipleri klassifikaciyasin islep shıqqan. R.Bekvell qoylardıń Leyster, Qaramallardıń Longxorn porodasın jaratqan haywanlardıń ekstererin bahalaw násilli erkek haywanlar balaların sıpatına qarap bahalaw usılların islep shıqqan. J.Xemmond haywanlardıń ósiwi hám rawajlanıwı kóbeyiwi máseleleri boyınsha kóp islegen. E.Davenport, J.Lash C.Rayt sharwa malların órshitiw pánin genetika tiykarınan populyaciyalar genetikası maǵlıwmatları tiykarınan rawajlandırǵan. M.G.Livanov sharwashılıq máseleleri boyınsha dáslepki kıtaplardı jazǵan sút hám gósh qaramalshılıǵın mayın júnli qoyshılıqtı rawajlandırıw máslelerine toqtalǵan V.I.Vsevolodov qaramalshılıq hám eksterer boyınsha dáslepki kitaplar jazǵan. N.P. Chirvinskiy birinshi márte sharwashılıq haqqında oqıw kitabın jaratdı ol haywanlardıń ósiwi hám rawajlanıwındaǵı bir qansha nizamların hám olarǵa tásir etiwshi faktorlardı úyrendi. P.N.Kuleshov awıl xojalıq haywanların juplawdıń ilmi hám ámeliy tiykarları hám olardı órshitiw usılları ústinde hámde eksterer hám konstituciyası boyınsha isledi. Sonıń menen birge onıń qatnasında kavkaz merinos qoy porodası jaratıldı. E.A.Bagdanov haywanlardı azıqlandırıw olardıń ekstereri hám konstituciyası liniyalı órshitiw haqqındaǵı táliymatlardı jaratdı hám rawajlandırdı. M.F.Ivanov jańa porodalar jaratıw metodikasın islep shıqtı bul metodika járdeminde ol Ukraina dala aq shoshqa porodasın hám askaniya merinos qoy porodasın jaratıwǵa eristi. D.A.Kslovskiy tiyakrınan órshitiw pániniń teoriyalıq táreplerin jaratıw ústinde isledi ol úy haywanları evolyuciyası mashqalası ústinde poroda haqqında qarındas juplawdıń sharwashılıqta qollanılıwı haqqında ilmiy jumıslar alıp bardı E.F.Liskun haywanlar ekstereri hám interyerin úyreniw sút hám gósh qaramalshıǵındaǵı násilshilik jumısı máseleleri hám ilmiy izleniwlerin islep shıǵarıwdı usınıw haqqında kóp isler alıp bardı. Ózbekistanda sharwa malların órshitiw hám zootexniya pániniń rawajlanıwına Sh.A.Akmalxanov, S.Z.Jalilov, A.A. Raximov, N.O.Mavlanov, P.F.Kyatkin, A.A.Atbashyan, U.N.Nasirov, E.Y.Karchevskiy, hám basqa kóp alımlar úles qosqan. Sonnan professor A.A.Rahimov qarakólshilikte, qoylardı jasawshańlıǵın asırıw boyınsha kóplegen izlenisler hám gúzetiwler alıp barǵan. Usıǵan baylanıslı ol arxar qoshqarlarınan alınǵan urıq qarakól qoyların jasalma halda urıqlandırıp, I hám II buwın násillerdi alıwǵa eriske sonıń menen birge duragaylardıń ósiwin, rawajlanıwın hám barlıq biologik qásiyetlerin úyrengen. Professor Sh.A.Akmalxonov – tiykarınan Ózbekistan walayatlarında kóbeytirilip atırǵan barlıq porodalı qaramallardıń sút ónimdarlıǵın asırıw hám sapasın jaqsılaw boyınsha kóplegen gúzetiwler alıp barǵan hám sharwadarlar ushın bir qansha ámeliy usınıslar bergen. Ol uzaq waqıt dawamında sút jetistiriw texnlogiyası tuwrısında ilmiy izleniwler ótkizgen. Professor N.O.Mavlonov – qaramalshılıqta qazaqı aq bas gósh jónelisindegi porodalı buǵalar menen jergilikli sıyırlardı shaǵıslıstırıp, kóplegen duragay násil alǵan hám shákirtleri menen birgelikte olardıń barlıq qásiyetlerin úyrengen. Professor U.N. Nosirov – óziniń ilmiy iskerliginiń tiykarǵı bólimin shet elden alıp kelingen gósh jónelisindegi porodalı “Santa gertruda” hám “Qazaqı aqbas” násilli buǵaları menen Ǵallaorol rayonı, tawlı “Baxmal” regionında jergilikli sıyırlar menen shaǵılıstırıp birneshe buwın duragayların alıwǵa erisken. Bul alım jańa poroda jaratıw boyınsha kóp miynet qılǵan. Professor T.H.Ikromov - óz shákirtleri menen Qaraqalpaǵıstannıń Qońırat regionındaǵı xojalıqlarda shet elden alıp kelingen: aberdinangus, gereford, qazaqı aqbas porodalı násilli buǵaların jergilikli sıyırlar menen shaǵılıstırıp, bir neshe mıń duragay buzaqlar alıwǵa erisken. Túrli porodalı buǵalardan alınǵan duragaylardıń barlı qásiyetleri bir – birine salıstırıp úyrenilgen hám nátiyjeli anıqlanǵan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
