Samarqand iqtisodiyot va servis instituti raxmatulla xaitboyev ekologik turizm

4. Nurota davlat qo‘riqxonasi
O‘zbekiston Respublikasi janubi-
g‘arbida Jizzax viloyati Forish tumanidagi Nurota tizmasining 
markaziy qismida joylashgan. 1975-yilda tashkil qilingan. 
Qo‘riqxona maydoni 17752 ga, shundan 2529 ga o‘rmon bilan 
qoplangan. Yong‘oqning qadrli turlarini saqlab qolish va Seversov 
qo‘yining noyob populyatsiyasini himoyalash qo‘riqxonaning 
asosiy maqsadi hisoblanadi.
Qo‘riqxonadagi arxarlar

---

142
143
Qo‘riqxona florasi 600 dan ortiq (27 endemik) turni qamrab 
olgan. Avvallari Nurota tizmasi archa o‘rmonlari bilan qoplangandi, 
lekin ular o‘tgan asrdayoq kesib tashlangan. Qo‘riqxonada atigi 30 ga 
yaqin archa qolgan. Qo‘riqxona faunasi 183 turdan iborat, shundan 
13 turi O‘zbekiston Respublikasi «Qizil kitobi»ga kiritilgan. 
Nurota davlat qo‘riqxonasi O‘zbekiston Respublikasi 
Qishloq va suv xo‘jaligi vazirligi huzuridagi O‘rmon xo‘jaligi 
bosh boshqarmasi tizimiga kiradi hamda Qo‘riqxonalar, milliy 
tabiiy bog‘lar va ovchilik xo‘jaliklari boshqarmasi tomonidan 
boshqariladi. Qo‘riqxonaning Osrafsoyida qadimgi qoyatoshlarga 
chizilgan qadimiy rasmlar saqlanib qolgan. Mujrumsoyda esa 
1000 yoshli archalar bor. Uxum, Sintobsoy, Ustun qishloqlarida 
ham Aleksandr Makedonskiy nomi bilan bog‘lanib qolgan joylar, 
1000 yoshli daraxtlar davlat muhofazasi ro‘yxatiga olingan. 
4. Surxon davlat qo‘riqxonasi
Surxondaryo viloyati Sherobod 
tumanining shimoli-g‘arbiy qismida joylashgan bo‘lib, ikkita 
mustaqil hudud: Orol-Payg‘ambar va Qo‘hitong tog‘ tizmasi sharqiy 
yonbag‘ridan tashkil topgan. Umumiy maydoni 3092 ga bo‘lgan 
Orol-Payg‘ambar hududi Xalqaro «Qizil kitob» va O‘zbekiston 
«Qizil kitob»iga kirgan Buxoro bug‘usi (xongul) va yaylov, to‘qay 
ekotizimlarini saqlab qolish maqsadida 1971-yildayoq qo‘riqxona 
sifatida tashkil topgandi.
1987-yilda Qo‘hitong davlat qo‘riqxonasi Orol-Payg‘ambar 
qo‘riqxonasi bilan birlashtirildi va umumiy maydoni 24554 
ga bo‘lgan Surxon davlat qo‘riqxonasiga qayta tashkil qilindi. 
Qo‘riqxonaning Qo‘hitong hududi tog‘-o‘rmon ekotizim sifatida 
tavsiflanadi. Uning hududi Pomir-Oloy tog‘ tizimi Hisor 
tizmasining janubi-g‘arbiy tarmoqlarida dengiz sathidan 1500 dan 
3157 m gacha balandlikda joylashgan. Qo‘riqxona hududi ko‘p 
sonli mayda soylardan tarkib topgan yaxshi rivojlangan gidrografik 
tizimni ta’minlaydigan doimiy va muvaqqat oqadigan ko‘plab suv 
oqimlariga ega. Hozirgi paytda Qo‘hitongda 269 tur va 55 oilaga 
mansub 578 o‘simliklar ro‘yxatga olingan, shundan 23 turdagi 
o‘simlik turi O‘zbekiston Respublikasi «Qizil kitob»iga kiritilgan. 
Yer usti (o‘rmon, dala, adir) o‘simliklari bilan band maydon 
16620 ga (67,7%), toshli yonbag‘ir, to‘kilma, qiyaliklar bilan band 
maydon 7839 ga (31,9%), o‘rmonlar 9288 ga yoki hududning 
37,8 foizini tashkil qiladi. Asosiy o‘rmon hosil qiladigan o‘simlik 
Zarafshon archasi hisoblanadi. Hozirgi paytda Qo‘hitongda 1 
turdagi baliq, 2 turdagi amfibiya, 26 turdagi reptiliya,74 turdagi 
qush va 23 turdagi sutemizuvchi aniqlangan.