Samarqand iqtisodiyot va servis instituti raxmatulla xaitboyev ekologik turizm

mohiyati 
– qishloqlarimizga ichki va xalqaro turistlarni jalb qilish asosida 
qishloqlarimizdagi obodonchilikni kuchaytirish, qishloqlarimiz 

---

90
91
aholisini xalqaro hamdo‘stlik jarayonlariga qo‘shish va 
qishloqlarimizni xalqaro miqyosda dunyoga ko‘rsatish hisoblanadi. 
Qishloq turizmini rivojlantirishning 
maqsadi 
– qishloq aholisining 
ish bilan bandligini qo‘shimcha imkoniyatlar asosida oshirish, 
qishloq aholisi mahsulotlarining ko‘proq sotilishini ta’minlashdir.
Qishloq turizmini rivojlantirishning asosiy 
vazifasi 
– qishloqlarda 
turizmni rivojlantirish tadbirkorligini tashkil qilish asosida qishloq 
turizmi xizmatlari va servisni, qishloq turizmi infratuzilmalarini 
yaratishdan iboratdir deb belgilasak to‘g‘ri bo‘ladi. 
Qishloq turizmini rivojlantirish mavzusida respublikamizda 
hali jiddiy ilmiy-tadqiqotlarning boshlanmaganligini hisobga olib, 
xalqaro texnologiyalar va dasturlarni o‘rganishimiz zarur bo‘ladi. 
Qishloq turizmini rivojlantirishda albatta Yevropa Ittifoqining 
«Qishloq turizmini rivojlantirishning strategik rejalari»ni 
o‘rganishimiz lozim. Bu strategik rejaga asosan qishloq turizmini 
rivojlantirish dasturiga quyidagilar kiritilgan. Biz uchun bu dastur 
ancha muhim bo‘lishi mumkin:
• qishloq turizmini rivojlantirishning huquqiy va me’yoriy 
asoslarini takomillashtirish;
• salohiyatli turistlarga va rivojlanayotgan tarmoqlarning 
axborot byurolariga qishloq turizmi haqidagi barcha ma’lumotlarni, 
axborotlarni bepul yetkazib berish;
• dasturda qatnashuvchi dehqon xo‘jaliklarini manzili bo‘yicha 
moliyaviy quvvatlash;
• qishloq infratuzilmalarini takomillashtirish bo‘yicha maqsadli 
mablag‘lar ajratish;
• qishloq turizmi korxonalarini xususiylashtirishda davlatning 
foizli qatnashuvini ta’minlash;
• qishloq joylarining holati monitoringini doimiy o‘tkazib 
borish;
• fermerlarni dotatsiyalash va imtiyozli soliqlar belgilashda 
rag‘batlantirish siyosatini qo‘llash;
• loyihalarni amalga oshirish uchun investorlarni izlash;
Umumiy qilib olganda Yevropa davlatlarida qishloq turizmini 
rivojlantirishdan 3 ta siyosiy holatni tashkil qilish va 3 ta manfaatni 
hosil qilish hal qilinmoqda:
1. Qishloq joylarda yangi ish o‘rinlarini tashkil qilish asosida 
qishloq iqtisodiyotini ko‘tarish, qishloqda ishlab chiqarish va 
savdo-sotiqni kuchaytirish.
2. Shaharliklarning maqsadli dam olishini tashkil qilish orqali 
shaharliklarning mablag‘larini qishloqqa yo‘naltirish.
3. Soliq tizimi orqali davlat xazinasiga qo‘shimcha 
mablag‘larni tushirish hisobidan qishloqlarni obodonlashtirish, 
ko‘kalamzorlashtirish (turizm infratuzilmalari, transport 
kommunikatsiyalari, mehmonxonalar, ovqatlantirish korxonalari, 
sport inshootlari va boshq.).
Yevropa mamlakatlaridagi qishloq turizmidagi turistik talab 
va takliflarning o‘sish istiqbollarini tahlil qilganimizdan ma’lum 
bo‘ladiki, bu davlatlardagi 30% shahar aholisi aynan qishloqlarda 
dam olish ham qishki mahsulotlarni g‘amlash orqali qishloq 
turizmini kuchli rivojlantirishning maqsadli yo‘nalish ekanligidan 
dalolat beradi. Qishloq turizmini rivojlantirishda jahonning 
ko‘plab davlatlari Yevropa modellaridan, dasturlaridan, strategik 
rejalaridan nusxa olmoqdalar. Chunki, hozirda qishloq turizmi 
faqat Yevropa davlatlarida barqaror rivojlanmoqda.
Mamlakatimizda qishloq turizmini rivojlantirishda xalqaro 
modellar, tan olingan texnologiyalar va strategik rejalarni qo‘llash 
masalasini tahlil qilganimizda shunday xulosa kelib chiqadiki, 
ushbu modellar, texnologiyalar va strategik rejalarda biron-
bir qoyil qiladigan yoki hayratga tushadigan tomonlari yo‘q.Bu 
texnologiyalar va strategik rejalarda belgilangan jarayonlar va 
voqeliklar, tashkiliy jihatlarni hech qiynalmasdan tashkil qilishimiz 
ham, bajarishimiz ham mumkin. 
Bu sohada eng muhimi ijtimoiy-iqtisodiy hayotimizda ijobiy 
o‘zgarishlar yaratadigan ushbu muhim sohani tashkil qilish va 
rivojlantirish rejalari, dasturlarini ishlab chiqish jarayonlarini 
boshlashimiz kerak. Yevropa davlatlarining qishloq turizmi o‘tgan 
asrimizning davomida hozirgi taraqqiyotiga erishgan. Qishloq 

---

92
93
turizmini tashkil qilishda 1970-yillarda dastlab Fransiyaning 
«Turizm va qishloq joylarni rivojlantirish agentligi», Avstriyada–
Avstriya fermerlik turizmi assotsiatsiyasi», 1990-yilda Yevropa 
Ittifoqining «Qishloq joylarni majmuali rivojlantirish Umum 
Yevropa «Lider» dasturi» tashkilotlari muvaffaqiyat bilan ishlab 
kelmoqda.
Mamlakatimizda qishloq turizmini rivojlantirishda birinchi 
navbatda «O‘zbekistonda turizmni rivojlantirish davlat qo‘mitasi» 
milliy kompaniyasi tarkibida «Qishloq turizmini rivojlantirish» 
bo‘limini tashkil qilishimiz zarur. Bu bo‘lim qishloq turizmini 
rivojlantirish uchun quyidagi ishlarni amalga oshirishi maqsadli 
yo‘nalish bo‘ladi:
• qishloqlardagi turistik resurslarning ro‘yxatini olish, ulardan 
ichki va xalqaro turizmda foydalanish darajalari, tavsiflarini ishlab 
chiqish;
• qishloq turizmida atrof-muhitni muhofaza qilishda 
ekoturizmni rivojlantirish dasturlarini yaratish;
• qishloqlarda yetishtirilayotgan va ishlab chiqarilayotgan 
mahalliy mahsulotlarning sifatini ko‘tarish va iste’molchini taklif 
qilish;
• qishloq turizmida marketingni tashkil qilish va talab-taklif-
iste’molchi tizimidagi ishlarning strategik rejalarini ishlab chiqish 
va amalga oshirish;
• qishloq turizmining infratuzilmalarini yaratish usullarini 
ishlab chiqish va qishloq turizmi infratuzilmalarini yaratish.
Mamlakatimizda qishloq turizmini rivojlantirishning strategik 
dasturini ishlab chiqish hozircha ancha murakkab hisoblanadi. 
Chunki, qayd qilganimizdek, bu sohada keng ko‘lamli tadqiqotlar 
boshlanganicha yo‘q. Lekin, O‘zbekiston Respublikasining 
Prezidenti Shavkat Mirziyoyev va O‘zbekiston Respublikasi 
Vazirlar Mahkamasining vatanimizda turizmni rivojlantirish 
to‘g‘risidagi farmonlari va qarorlari asosida qishloq turizmini 
rivojlantirishning strategik dasturini dastlab loyiha variantlarda 
ishlab chiqishni boshlashimiz lozim bo‘ladi. 
Mamlakatimizda birinchi navbatda qishloq turizmini 
rivojlantirishda davlat dasturi ishlab chiqilishi talab qilinadi, 
ikkinchi talab esa strategik reja yaratishdir. Qishloq turizmini 
rivojlantirish rejasi, davlat dasturi, boshqaruv tarkibi, moliyalash 
tizimi, qishloqlardagi imkoniyatlar, qishloqlardagi turistik 
resurslar, qishloq aholisining qishloqlarga turistlarning tashrifi 
haqidagi munosabatlari, qishloq ijtimoiy-iqtisodiy hayotiga 
ta’siri, qishloq tabiiy resurslariga ta’siri haqida davlat ommaviy 
nashrlarida respublikamizning olimlari, mutaxassislari, ijtimoiy-
iqtisodiy sohalar mutaxassislari doimo ilmiy ommabop maqolalar 
bilan chiqishlari maqsadli bo‘ladi. Ikkinchidan, mamlakatimizda 
qishloq turizmini rivojlantirish masalalari, muammolari va ularning 
yechimlari haqida yengil o‘qiladigan va yengil tushuniladigan 
o‘quv-uslubiy qo‘llanmalar chop qilib, qishloqlar aholisiga bepul 
tarqatilishi kutiladigan natijalarni beradi.
O‘zbekistonda qishloq turizmini rivojlantirish naqadar 
foydaliligi va hozirgi erkin bozor ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarining 
bajarilishida davlatimizning iqtisodiy siyosatiga mos kelishi 
quyidagi tahlillardan ham tushunib olish mumkin. Mamlakatimizda 
qishloq turizmini rivojlantirish asosida qishloqlarimizdagi mavjud 
ishsizlikni yechish, qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini ishlab chiqishni 
ko‘paytirish va sifatini oshirish, qishloqlarning iqtisodini ko‘tarish, 
savdoni tashkil qilish, milliy ishlab chiqarishni tashkil qilish, 
xalqaro hamdo‘stlikni kuchaytirish kabi muhim masalalarda katta 
yutuqlarga erishishimiz mumkin.
Ikkinchidan, shaharlarimizda yashayotgan aholining dam 
olishini tashkil qilish, shaharliklarni qishloqlar bilan bog‘lash, 
ularning qishloq xo‘jalik mahsulotlarini qishki mavsumga 
g‘amlab olish sharoitlarini yaratish, ayniqsa shaharlik bolalarning 
qishloqlarda hordiq chiqarishini, tabiat bag‘rida bo‘lib tabiatni 
anglashni, ekologik ong, ekologik madaniyatni shakllantirishimiz 
tabiatga mehr uyg‘otishimiz osonlashadi.
Uchinchidan, qishloq turizmini rivojlantirishda soliq 
tushumlarining ko‘payishini ta’minlash va ushbu mablag‘lar 

---

94
95
asosida qishloq joylarni obodonlashtirish, ko‘kalamzorlashtirish 
imkoniyatlari paydo bo‘ladi.
To‘rtinchidan, qishloq turizmini rivojlantirish asosida 
qishloq tabiatini muhofaza qilish, tarixiy obidalarni muhofaza 
qilish, ta’mirlash, muqaddas ziyoratgohlarni obod qilish va 
ko‘kalamzorlashtirish, ulardan xalqimizning erkin foydalanishini 
ta’minlash masalalari hal bo‘ladi.
Beshinchidan, jahon xalqlari qishloqlarimizda saqlanib 
qolingan va mustaqilligimiz tufayli tobora sayqallanib borayotgan 
milliy merosimiz, milliy san’atimiz va madaniyatimiz bilan 
yaqindan tanishadi. Eng muhimi, O‘zbekistonning Birinchi 
Prezidenti I.A.Karimovning qishloq hayotini tubdan o‘zgartirishga 
qaratilgan farmon va qarorlari, «Qishloq taraqqiyoti va farovonligi 
yili», «Obod turmush yili» davlat dasturlaridagi rejalarning amalga 
oshishi kuchayadi.