Samarqand iqtisodiyot va servis instituti marketing kafedrasi

Imitatsiya (fokuslash)
Haqiqiy jarayonlar va hodisalarni simulyatsiya qilish, ma’lum bir vaziyatni tasvirlaydigan modelning tuzilishi va tahlilini oldindan belgilab beradi.
Bunday modelni kompyuter texnologiyasi yordamida qurish va tahlil qilish mumkin. Ishbilarmonlik o’yinini o’tkazish orqali aniq vaziyatni simulyatsiya qilish mumkin.
Imitatsiya usulining afzalligi, tajriba singari, o’rganilayotgan hodisalarning sabab-oqibat aloqasini ko’rish imkonini beradi. Biroq, yuqori xarajatlar, murakkablik, individual taxminlarga bog’liqlik uni qo’llash doirasini cheklaydi.


Nazorat va muhokama uchun savollar:
1. Global marketingda dala tadqiqotlari mohiyatini ayting.
2. Dala tadqiqotlarining o’ziga xos xususiyatlari nima?
3. So’rov usulining afzallik va kamchiliklarini ayting.
4. Kuzatuv usulining mohiyati nimada?
5. Global bozorlarda tadqiqot o’tkazishda qaysi usullardan foylanish maqsadga muvofiq?

5-MAVZU. GLOBAL BOZORNI SEGMENTLASH (4 soat)


5.1-ma’ruza. Jahon bozori segmentatsiyasi, uning mazmuni va ahamiyati
Reja:
1.Tashqi bozorlarni kompleks o’rganishning xususiyatlari.
2. Jahon bozorini segmentlash usullari.


1. Tashqi bozorlarni kompleks o’rganishning xususiyatlari
Xalqaro marketing xususiyatlarini birinchi navbatda raqobatchilik ko’rashiyuqori bo’lgan tashqi bozorda taklif etilayotgan tovar sifati, xizmat ko’rsatish vareklamaga qo’yiluvchi talabning yuqoriligi bilan izohlash mumkin. Bunda jahonbozori 180ta milliy bozorlar yig’indisidan iborat ekanligini nazardanqochirmaslikkerak. Bu bozorlarning har biri umumiy va faqat o’ziga xos bo’lgan jihatlarga ega.Xalqaro bozorning imkoniyatlarini aniqlash va korxonaning tashqi savdo salohiyatinibaholash xalqaro marketing strategiyasining boshlang’ich pozisiyalaridir. Bozorni yaxshi bilmasdan turib eksport imkoniyatlariga to’g’ri baho berish qiyin, chunki bubaho korxona faoliyatining mos keluvchi ko’rsatkichlarini bozor talablari vaelementlari bilan solishtirishni talab qiladi. Oxirgi yigirma yillik ishlab chiqarishning baynalminallashuvi, milliy iqtisodiyotlarning tashqi bozor uchun ochiqligining o’sib borishi bilan tavsiflanadi.
O’zbekistonda tashqi iqtisodiy faoliyatning erkinlashuvi natijasida korxona vatashkilotlar xalqaro bozorga chiqish huquqiga ega bo’ldilar. Xalqaro bozorgachiqishni rejalashtirayotgan korxona avvalo marketing harakatlarini
mujassamlantirishi lozim bo’lgan muayyan bozorni tanlashi kerak. Xalqaro bozorni tanlashda uchta ko’rsatkichni o’rganishga e’tibor qaratiladi:
1) ushbu bozorning salohiyati va sharoitlari. Bozor salohiyati avvalo uningsig’imi (rivojlanish istiqbollari, unga chet ellik korxonalarning vaqt va mablag’larnikatta miqdorda sarflamasdan kirib borish uchun ochiqligi) bilan ifodalanadi. Tashqibozorga chiqishni rejalashtirayotgan korxona oldida turuvchi asosiy to’siqlarquyidagilardan iborat: bojxona to’siqlari, notarif cheklovlari, huquqiy to’siqlar.
2) qo’llanayotgan raqobatchilik usullarining intensivligi. Tashqi bozornitanlashda ikkinchi ko’rsatkich raqobatchilarning amaliy usullari va intensivliginio’rganish hisoblanadi.
Raqobatchilikni quyidagi yo’nalishlar bo’yicha o’rganish lozim:

• 
  samarali faoliyat ko’rsatayotgan raqobatchilarni aniqlash;
  
• 
  raqobatchilik strukturasini, ya’ni raqobatchilar soni va ularning bozor ulushlaritaqsimlanishini aniqlash;
  
• 
  raqobatbardoshlik mezonlarini (masalan, narx, texnik yangilik, sotuvdankeyingi xizmat ko’rsatish va boshqalar) belgilash.
  

3) korxonaning maqsad va imkoniyatlari. Tashqi bozorni tanlashda inobatga
olinuvchi uchinchi ko’rsatkich korxonaning maqsad va imkoniyatlarini aniqlash bilanbog’liq. Dastlab korxonaning tashqi bozordagi amaldagi holati tahlil qilinishi,
faoliyatining kuchli va zaif tomonlari anqlanishi, so’ngra korxonaning ichki va tashqibozorlarda muvafaqiyatli foydalanish mumkin bo’lgan zahiralari aniqlanishi lozim.
Xalqaro bozorga chiqishni rejalashtirishda korxona o’z oldiga turli xil
maqsadlarni qo’yadi:

• 
  hajmi va salohiyatiga ko’ra eng muhim bozor hisoblanuvchi mamlakatlardastrategik o’rin egallash;
  
• 
  ishlab chiqarish va yig’ishda past narxlardan foydalanish;
  
• 
  standart tovarlarni yaratish;
  
• 
  bozorga proteksionlik chbozorga proteksionlik choralari bilan himoyalangan tovar va xizmatlarni kiritish;
  
• 
  bitta xorijiy bozordan boshqasiga kirib borishga ko’maklashuvchi tajribato’plash;
  
• 
  turli mamlakat bozorlarida faoliyat miqyosini kengaytirish hisobiga
  mablag’larni tejash.
  

Korxonalarning tashqi bozorga chiqishi bir qator shartlarga rioya qilinishini talab qiladi:

• 
  chetdan olinuvchi va o’zining xususiy moliyaviy mablag’larining mavjudligi;
  
• 
  tijorat-xo’jalik faoliyati asoslanuvchi tovar yoki xizmat konsepsiyasi;
  
• 
  bozordagi etkachilarning tovarlari sifatiga mos keluvchi tovarlar sifati;
  xaridorlarni qondiruvchi narxlar;
  
• 
  tovarlarni sotuvdan avvalgi tayyorlash;
  
• 
  mijozlarni «bog’lab olish»ga imkon beruvchi sotuvdan keyingi xizmat
  ko’rsatish;
  
• 
  korxonaning siyosiy hukumatlar, jamoatchilik fikri va matbuot bilan o’zaromunosabatlarini o’rnatish.
  

Tashqi bozorlarni o’rganish va ularni baholash ishlari uch xil variantda: bevositaeksportchi korxona tomonidan, axborot-maslahat firmalari bilan hamkorlikda va faqat axborot-maslahat firmalari kuchi bilan amalga oshirilishi mumkin.
Barchasi eksportchi tadqiqot bo’linmasiga egaligi va uning imkoniyatlari qay darajada ekanligiga bog’liq bo’ladi. Eksportchi uchun zarur ma’lumotlar boshqa tashkilotlarda mavjud bo’lib, ularga taqdim etilishi yoki barcha uchun ochiq manbalarda joylashganbo’lishi ham mumkin. Ularni olish uchun xarajatlar miqdori bir marta telefon orqaligaplashish xarajatlariga teng bo’lishi mumkin.
Xalqaro marketingda tashqi bozorni o’rganish uchun mos keluvchi manbalardanfoydalaniladi.
1. Nashriyot mahsulotlari: davriy matbuot (gazeta va jurnallar, iqtisodiy
byulletenlar); maxsus nashrlar (monografiyalar, tadbirkorlar va savdo ittifoqi
nashrlari, savdo shartnomalari to’plami, bozor sharhlari, bank nashrlari, reklamaagentliklari, ayrim firma va tashkilotlar nashrlari, hukumat qonunlari va tashqi savdobo’yicha takliflarini aks ettiruvchi to’plamlar); BMT, turli xalqaro tashkilotlar vaayrim mamlakatlarning umumiy va maxsus xarakterli statistika to’plamlari; yirikbrokerlik kompaniyalari axboroti; telegraf agentliklari byulletenlari.
2. Kompyuter axboroti (internet tarmog’i);
3. Maxsus spravochniklar: maxsus muassasa va tashkilotlar; konsullik apparati;savdo palatalari; mos keluvchi tarmoqlar federasiya va assosiasiyalari; maxsusxususiy axborot agentliklari; ilmiy-tadqiqot muassasalari va firmalar; kreditma’lumotnoma idoralari.
4. Sotsiologik tadqiqot va so’rovlar: tovarni sotish joylarida; yarmarka,
ko’rgazma va birjalarda; konferensiya va simpoziumlarda; ishbilarmonlik
suhbatlarida, telefon va telefaks orqali.
Xalqaro bozorga chiqishni rejalashtirayotgan korxona avvalo marketing harakatlarini mujassamlantirishi lozim bo‘lgan muayyan bozorni tanlashi kerak. Xalqaro bozorni tanlashda uchta ko‘rsatkichni o‘rganishga e’tibor qaratiladi:
1) ushbu bozorning salohiyati va sharoitlari. Bozor salohiyati avvalo uning sig‘imi (rivojlanish istiqbollari, unga chet ellik korxonalarning vaqt va mablag‘larni katta miqdorda sarflamasdan kirib borish uchun ochiqligi) bilan ifodalanadi. Tashqi bozorga chiqishni rejalashtirayotgan korxona oldida turuvchi asosiy to‘siqlar quyidagilardan iborat: bojxona to‘siqlari, notarif cheklovlari, huquqiy to‘siqlar.
2) qo‘llanayotgan raqobatchilik usullarining intensivligi. Tashqi bozorni tanlashda ikkinchi ko‘rsatkich raqobatchilarning amaliy usullari va intensivligini o‘rganish hisoblanadi.
Raqobatchilikni quyidagi yo‘nalishlar bo‘yicha o‘rganish lozim:

• 
  samarali faoliyat ko‘rsatayotgan raqobatchilarni aniqlash;
  
• 
  raqobatchilik strukturasini, ya’ni raqobatchilar soni va ularning bozor ulushlari taqsimlanishini aniqlash;
  
• 
  raqobatbardoshlik mezonlarini (masalan, narx, texnik yangilik, sotuvdan keyingi xizmat ko‘rsatish va boshqalar) belgilash.
  

3) korxonaning maqsad va imkoniyatlari. Tashqi bozorni tanlashda inobatga olinuvchi uchinchi ko‘rsatkich korxonaning maqsad va imkoniyatlarini aniqlash bilan bog‘liq. Dastlab korxonaning tashqi bozordagi amaldagi holati tahlil qilinishi, faoliyatining kuchli va zaif tomonlari anqlanishi, so‘ngra korxonaning ichki va tashqi bozorlarda muvafaqiyatli foydalanish mumkin bo‘lgan zahiralari aniqlanishi lozim.