Samarqand iqtisodiyot va servis instituti marketing kafedrasi

Kuzatuv
Kuzatish - bu odamlarning xatti -harakatlarini to’g’ridan -to’g’ri tahlil qilish va davom etayotgan jarayonlarni o’rganish orqali tuzilgan muammoni hal qilish uchun ma’lumot olish usullaridan biri.
Ma’lumot olishning bu usuli so’rovga qaraganda afzalliklari va kamchiliklariga ega.
Ushbu usulning afzalliklari shundaki, u sizga quyidagilarga imkon beradi.

• 
  xohishidan qat’i nazar, kuzatish ob’yekti haqida kerakli ma’lumotlarni olish;
  
• 
  tadqiqotning yuqori ob’ektivligini ta’minlash;
  
• 
  atrof -muhit holatini hisobga olish;
  
• 
  kuzatilganlarning ongsiz xatti -harakatlarini kuzatib boring.
  

Asosiy kamchilik shundaki, tadqiqotchi kuzatilgan hodisalarni har doim ham to’g’ri talqin qila olmaydi. Bundan tashqari, kuzatuvning kerakli vakilligini ta’minlash qiyin.
Kuzatuvning quyidagi usullarini ajratib ko’rsatish mumkin:
➢ atrofdagi vaziyatning xarakteri bo’yicha dala kuzatuvi bo’lishi mumkin – bu jarayonlar tabiiy muhitda (do’konda) ro’y berishini anglatadi, yoki laboratoriya kuzatuvi, ya’ni sun’iy yaratilgan vaziyatda amalga oshiriluvchi kuzatuvlar. Birinchi shaklning afzalligi kuzatilayotgan shaxslarning xulq-avtori tabiiy bo’lishidadir. Ikkinchi shakl kuzatuv shart-sharoitlarining barqarorligini ta’minlaydi hamda bir qator texnik vositalarni qo’llashga imkon beradi;
➢ kuzatuv joyi bo’yicha bevosita tadqiqotchining ishtirokidagi kuzatuv va chetdan kuzatuv farqlanadi;
➢ ob’yektni qabul qilish shakli bo’yicha personal kuzatuv va asbob-uskunalar yordamida yoki xulq-atvor natijalarini qayd etish yordamida kuzatuvni ajratish mumkin;
➢ standartlashuv darajasi bo’yicha standartlashtirilgan va erkin kuzatuvga taqsimlanadi.
Sinov
Sinov - ba’zi omillarning boshqalarga bog’liqligini o’rganishga asoslangan o’rganilayotgan ob’yekt haqida ma’lumot olish usullaridan biri. Bunday holda, bir yoki bir nechta parametrlarning o’zgarishi kuzatiladi, qolganlari doimiylik bilan boshqariladi.
Sinov usulining afzalligi shundaki, u o’rganilayotgan hodisalarning sabab-oqibat bog’liqligini ko’rish imkonini beradi. Asosiy kamchiliklari shundaki, tajriba o’tkazish katta xarajatlarni talab qiladi va tadqiqotchi tomonidan qo’yilgan cheklovlar har doim ham o’zini oqlayvermaydi.
Ushbu usulning o’ziga xos belgilari:
➢ izolyatsiya qilinuvchi o’zgarishlar (ayrim kattaliklar tadqiqotchi tomonidan variatsiyalanadi, boshqalari iloji boricha doimiy bo’lishi lozim);
➢ tadqiqotchi ma’lumotlarning paydo bo’lish jarayoniga faol aralashadi;
➢ sabab-oqibat aloqalari tekshiriladi (masalan, mahsulot o’rovi rangining sotuv hajmiga ta’siri).