Samarqand iqtisodiyot va servis instituti ekskursiya xizmatini tashkil qilish

3.4. Gid 
faoliyatini 
tashkil 
etishning bosqichlari
Hozirgi zamon turizm sohasida gidlarning o‘mi beqiyosdir. Ay- 
ni(|sa, xorijiy fuqarolar bilan ishlaganda gid o‘z davlatining vakili 
silatida uni taqdim etadi. Gid marshrut davomida mehmonlami 
kniib olishda o‘zini tutishi, do‘stona munosabati, hurmat bilan qa- 
rashi, ularda ushbu davlat va umuman jamiyat haqidagi tasawurini 
■.liakllantiradi.
51

---

Gid nafaqat sayohat tashkil etuvchi turfirma vakili, balki 
o‘z davlati salohiyatini rektama qiluvchi, mehmonlarga yangi 
ma’lumotlami beruvchi va ma’lum harakatlarni (xarid qilish, 
odamlar bilan muloqot qilish, raqs tushishrii o‘rgatish va h.k.) 
amalga oshirishga yordam beruvchi shaxs hamdir. U koordinator 
sifatida barcha tadbiriar (ekskursiya - konsert - dam olish - ekskur­
siya ) va xizmatlar (militsiya - apteka - aloqa - transport) zanjirini 
bog‘laydi. Baxtsiz hodisa ro‘y berganda gid birinchi tibbiy yordam 
ko‘rsatishni bilishi, turist (ekskursant) va mahalliy aholi o‘rtasida 
nizoli vaziyatlar yuzaga kelganda tinchlik hakami bo‘lishi, ekskur­
siya xizmati jarayonida esa notiq sifatida turistlar(ekskursantlar) 
diqqatini jalb eta olishi, eng asosiysi, tashkilotchi sifatida o‘z atro­
fida odamlarni jamlashtira olishi lozim. Tashkilotchilik qobiliyati 
boMmagan gidning guruhi tarqalib, sayohat grafigidan chiqib ke- 
tishi, tadbirlarga (konsert, tushlik) kech qolishi va natijada butun 
bir rejalashtirilgan marshruti buzilishi mumkin. Shuning uchun, 
gid nafaqat xizmat ko‘rsatuvchi, balki sayohat jarayonini boshqa- 
ruvchi menejer ham hisoblanadi. U turistlar (ekskursantlar) istak- 
xohishini o‘rgangan holda tadbiriar taktikasi va rejasini ishlab 
chiqadi. Turistlar istak va xohishlarini o‘rganishda ikkita muhim 
elementni ajratish kerak bo‘ladi:
• 
Tashrif hududini turistlar (ekskursantlar) tomonidan 
o ‘rganishi jarayoni;
• 
butun bir rejalashtirilgan dastumi samarali va mas'uliyatli 
boshqarish.
Turist sayohat, ekskursiya jarayonida uni har jihatdan 
mas’uliyatli, bilimli, ma’lumotlami to‘g‘ri yetkazadigan, mush- 
kul vaziyatlami hal eta oladigan mutaxassis hamrohlik qiladi, deb 
ishonadi. Gid taqdim etayotgan hududining, obyektning flora va 
faunasi, tarixiy voqealari haqida maksimal axborotga ega bo‘lishi 
kerak.
Gid o‘z ishini boshlashidan aw al qatnashuvchilar tarkibi, seg- 
mentini inobatga olsa, o‘z harakatlari dasturini tuzishi osonlashadi.
52

---

hioliyati yo'nalishlariga qarab gidlar har xil turlarga bo‘linadi9:
Tiirniy joylar vayodgorliklar bo ‘yicha gidlar.
Turistlar (ekskur- 
Mintlni) qiziqishini uyg‘otuvchi me’moriy, madaniy obyektlar. qa- 
dimiy xarobalar, inshoot lar saqlanib qolgan shaharlarda faoliyat 
ko'rsaluvchi gidlar. 0 ‘zbekistonning Sarnarqand, Xiva, Buxoro, 
Qo'qon, Shahrisabz kabi shaharlarida ushbu yo‘nalishlarda gidlar 
rkskursantlarni qiziqarli obyektlarga olib boradilar.
liu toifadagi gidlar:
• 
mintaqa tarixi, mahalliy aholi urf-odati, yashash tarzini 
bilishi;
• 
bino yoki inshootlarning bunyod etilishi tarixi, uning 
o‘ziga xosligi, me’moriy uslubi va ornament uslubi haqida 
ma’Iumotlarga ega bo‘lisht;
• 
dalillarga tayanishi va ulami obyektlar bilan bog‘lashi;
• 
turistlar (ekskursantlar) qiziqishini uyg‘otuvchi rivoyat va 
tarixiy ma’lumotlardan foydalanishi maqsadga muvofiq- 
dir.
Aniq isbotlarga ega bo‘lmasdan tarixiy voqealami buzish yoki 
haddan ziyod foydalanish noto‘g‘ridir. Jarayon shunday yo‘lga 
qo'yilishi kerakki, gid barcha rejalashtirilgan asosiy obyektlarni 
ko'rsatib hikoya qilishi, dasturga rioya qilishi zarur.
Muzeylar bo ‘yichagidlar.
Bu toifadagi gidlar tor mutaxassisligi 
bilan farqlanadi. Ular odatda bitta muzey haqida to‘liq ma'iumotga 
f|'.a boMadilar (masalan, kartinalar, liboslar, milliy taomlar va shu 
kabi lar), Turistlar (ekskursantlar) ma’lumotlami oson qabul qilib 
olishi uchun gid ularni segmentlarga ajratadi va imkon qadar har 
birining axborotga boigan talabini ham hajman va mazmunan 
t|ondirishga, bilimlarini yangilab borishga harakat qiladi.
Maxsus turlar bo 'yicha gidlar
boshqa gidlardan tanishtirilayot- 
I’.an sohaning mutaxassisi ekanligi bilan farqlanadi. Ko‘pincha ular 
u'z hamkasblari yoki shu sohaga qiziquvchilar bilan ishlaydi (or- 
nilologiya, botanika, etnografiya, gastronomiya va sh. k.). Maxsus