Samarqand iqtisodiyot va servis instituti buxgalteriya hisobi va audit kafedrasi

6-Mavzu: Hujjatlashtirish tizimi bilan tanishish

Korxonaninig hujjatlashtirish tizimi deganda korxonada hujjatlar aylanishinining tashkil etilishi bilan, kassa operatsiyalarining hujjatlashtirilishi bilan bankdagi hisob-kitob schotidagi pul mablag’larining kirim va chiqimini hisobga olishga asos bo’luvchi boshlang’ich hujjatlar va yana ishhaqqini hisoblashga asos bo’luvchi hujjatlarni o’rganib shular asosida foliyat yuritish. Korxonaning hujjatlashtirish tizimiga yana korxonada mavjud moddiy javobgarlik markazlari hisobot hujjatlari, moliyaviy va soliq hisobotlarining arxivlashtirish tartibi bilan tanishib chiqiladi. Korxona va tashkilotlarda sodir bo’lgan xo’jalik muommolarni, shuningdek, mavjud bo’lgan moddiy boyliklarni va jismoniy shaxslar bilan olib borilsdigan hisob-kitoblarni hisobga olish va nazorat qilishni taminlash uchun bugalteriya hujjatlaridan foydalaniladi. Korxonada xujjatlarni rasmiylashtirish tartibi shunday yo’lga qo’yilishi kerakki, u soxtalashtirish imkoniyatini, o’z vaqtida kelib tushmasligi va ularni bugalteriya hisobida kechikib rasmiylashtirilishini istisno qilsin.Mazkur masalada korxona rahbarlari tomonidan tegishli nazoratni yo’qligi noxush oqibatlarga olib kelishi hamda pul va tovar-moddiy boyliklarning talon-taroj qilinishiga olib kelishi mumkin.Shuning uchun o’tkazilayotgan xo’jalik muomalalariga doir xujjatlar harakati ustidan korxona rahbari tomonidan ham, bosh bugalter tomonidan ham o’zaro ikki tomonlama nazorat yolga qoyilishi lozim. Buning uchun korxonada hujjatlarni aniq aylanishini yo’lga qo’yish va ma’sul ijrochilarni ko’rsatgan holda hujjatlar oborotining turli bosqich chizmalar ko’rinishida grafiklar yoki ishlar ro’yxatini tuzish kerak boladi. Hujjatlar grafigini aylanishini amalga oshirish ustidan nazoratni bosh buxgalter amalga oshirishi kerak. Bugalteriya hisobida hujjat amlga oshirilgan xo’jalik muomalasi to’g’risida yozma guvohlik bo’lib, bugalteriy hisobi malumotlariga yuridik kuch bag’ishlaydi. Hisob ishlarini umumlashtirishga faqat to’g’ri rasmiylashtirilgan hujjatlar, ya’ni belgilangan texnik andozalarda ko’zda tutilgan barcha rekvizitlar to’ldirilgan hujjatlar qabul qilinadi. Tuzilgan joyiga ko’ra hujjatlar ichki va tashqi hujjatlarga bo’linadi. Tashqi hujjatlarga mol yetkazib beruvchilar, soliq idoralari hamda boshqa yuridik shaxslardan kelib tushadigan hujjatlar (yuk-xatlar,hisobvaraq – fakturalar, bank ko;chirmalari, inkasso topshiriqnomalari va boshqalar) kiradi. Ichki hujjatlarga korxonaning o’zida rasmiylashtirilgan va korxona doirasidan chetga chiqmaydigan hujjatlar ( korxona rahbarining buyruqlari, moddiy boyliklarni ichki ko’chirish yukxatlari va boshqalar) kiradi. Aks ettirilgan xo’jalik muomalalarining hajmiga ko’ra hujjatlar birlamchi va yig’ma hujjatlarga bo’linadi. Birlamchi hujjatlar – sodir etilgan paytida bitta xo’jalik muomalasiga rasmiylashtiriladigan hujjatlar. Yig’ma hujjatlar muayyan bir hisob ob’ektiga tegishli bo’lgan birlamchi hujjatlar bo’yicha tegishli guruh va tizimlarga ajratish yo’li bilan tuziladi. Qamrab olish usuliga ko’ra hujjatlar bir martalik va jamg’aruv hujjatlariga bo’linadi. Xo’jalik muomalasi bir qabulda amalga oshiriladigan va mazkur muomala ana shu bilan yakunlanadigan bir martalik hujjatlar tuziladi. Jamg’aruv hujjatlari ma’lum bir davr mobaynida bir hisob ob’ektiga tegishli bo’lgan xo’jalik muomalalariga doir hujjatlarni jamg’arish yoli bilan tuziladi. Maqsadiga kora hujjatlar quyidagi turlarga bo’linadi:

• 
  Farmoish hujjatlari;
  
• 
  Tasdiqlovchi hujjatlar;
  
• 
  Konbinatsiyalashtirilgan hujjatlar;
  
• 
  Bugalteriya rasmiylashtirish hujjatlari;
  
• 
  Axborot hujjatlari.
  

Korxonaning moliya –xo’jalik faoliyatini nazorat qilish uchun aksiyadorlarning umumiy yig’ilishi taftish komissiyasini bir yil muddatga saylaydi.Korxonaning taftish komissiyasi 3 kishidan iborat bo’ladi.Korxonaning moliya-xojalik faoliyatini tekshirish yakunlariga ko’ra korxonaning taftish komissiyasi xulosa tuzadi, va bu xulosada:

a)korxonaning xisobotlarida va boshqa moliyaviy hujjatlarda ko’rsatilgan ma’lumotlarning ishonchliligiga doir baho;

b) bajarishni taminlash ,hisobotni yuritish va moliyaviy hisobotni taqdim etish tartibi buzulganligi, shuningdek moliya-xo’jalik faoliyati amalga oshirayotganda qonun hujjalarini buzganligi faktlari to’g’risidagi axborot ko’rsatilishi shart.