Samarqand iqtisodiyot va servis instituti «buxgalteriya hisobi va audit» kafedrasi «moliyaviy investitsiyalarning auditi»

Xulosa va takliflar 
Iqtisodiyotni erkinlashtirish va bozor iqtisodiyotiga o’tish sharoitida 

iqtisodiyotni rivojlantirishga bir qancha omillar ta’sir etadi. Mana shu omillardan

eng muhimlaridan biri bu iqtisodiyotga qilinayotgan investitsiyalar hajmidir. 
Iqtisodiyotga investitsiyalarning keng jalb qilinishi natijasida quyidagilarga
erishish mumkin. 


Birinchidan, iqtisodiyotga investitsiyalarning kiritilishi dastavval ishlab
chiqarishning oshishiga olib keladi. Ishlab chiqarish hajmining o’sishi o’z-o’zidan 
ishsizlik, YaIM, inflatsiya va iqtisodiy o’sishga ijobiy ta’sir ko’rsatadi.

Ikkinchidan, investitsiyalarning kiritilishi pul aylanish tezligiga ham ta’sir
ko’rsatadi. Iqtisodiyotda pul qanchalik tez aylansa, daromad shunchalik yuqori 
bo’ladi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida faoliyat yuritayotgan korxonalarning asosiy
maqsadi ham yuqori daromad olib, maksimal foydaga erishishdir.


Uchinchidan, pul mobilizatsiyasini ta’minlashda, ayniqsa jismoniy shaxslar
qo’lidagi pul mablag’larining o’z vaqtida, maqsadli ishlatilishi, ya’ni investitsion 
loyihalarni moliyalashtirishda aholi qo’lidagi bo’sh pul mablag’larining keng jalb
qilinishi ham aholi daromadlarining oshishiga ham korxonalar faoliyati 
kengayishiga olib keladi.

To’rtinchidan, investitsion loyihalarni amalga oshirish natijasida jamiyat uchun
ijtimoiy va iqtisodiy samaraga erishiladi. Masalan, meditsina sohasini rivojlantirish 
uchun sarflangan pul mablag’lari jamiyatda insonlar salomatligini ta’minlash
nuqtayi nazardan ijtimoiy naf, aholiga pullik tibbiy xizmatlar ko’rsatish nuqtayi 
nazardan iqtisodiy naf hisoblanadi.
Bugungi kunda korxonalarga jalb etilayotgan investitsiyalarning hajmi 

mamlakatda yaratilgan investitsion muhitga va investorlarning sarflayotgan

mablag’laridan foyda olish imkoniyatini yuqori darajada kafolatlanishiga 
bog’liqdir. Respublikamizda bu borada qator ishlar amalga oshirilgan va hozirda
ham davom etmoqda. Shunday bo’lsa ham iqtisodiyotimizga jalb qilinayotgan 
investitsiyalarning hajmini yanada oshirish borasida hali ko’plab ishlar amalga
oshirilishi lozim deb o’ylaymiz. Olib borilgan tadqiqotlar natijasida investitsiyalar 
hajmini yanada oshirish bilan bog’liq quyidagi takliflar kelib chiqdi:

Mamlaktda investitsiya faoliyatini tashkil etish va investorlar uchun yanada 

ko’proq imkoniyatlar yaratish uchun mavjud huquqiy bazani yanada

takomillashtirish; 


Xizmat ko’rsatish va servis sohasini rivojlantirish maqsadida zamonaviy 

talablarga javob beradigan xizmat ko’rsatish komplekslarini yaratishga chet

el investitsiyalarini yanada kengroq jalb etish; 


Qishloq xo’jaligi va sanoat korxonalarida zamonaviy mashina va 

uskunalarni, texnika va texnologiyalarni agrosanoatda taraqqiy etgan

mamlakatlar tajribasiga asoslangan holda xorijiy investorlar tomonidan jalb 
etishni yanada kuchaytirish;

Qishloq joylarida kichik-biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishda, 

zamonaviy uylar qurishda ichki investitsiyalar bilan birga tashqi

investitsiyalarni ham ko’proq jalb etish; 

---

28


Xorijiy investitsiya asosida faoliyat yuritayotgan va eksport uchun mahsulot 
ishlab chiqarayotgan korxonalar sonini oshirish maqsadida davlat tomonidan
berilayotgan imtiyoz va rag’batlantirishlarni yanada kuchaytirish.
Korxonalarda investitsiyalarning samaradorligini oshiqishda va korxonalar
foydasini maksimallashtirishda investitsiyalarni buxgalteriya hisobida to’g’ri 
yuritilishini audit qilish alohida ahamiyat kasb etadi.
Biz mazkur ishda investitsiyalarning iqtisodiy mazmun-mohiyatini, ularning 

tasniflanishi va tavsifini, MCHJ “Sam-Praga-Pivo”XIIK , misolida uzoq va qisqa

muddatli investitsiyalar auditining nazariy va amaliy jihatlarini yoritishga harakat 
qildik va bunga erishdik deb o’ylayman. Ushbu ishni yozishdan asosiy maqsad—
moliyaviy investitsiyalarning mohiyati, tasnifi, investitsiyalar auditining maqsadi, 
vazifalari, ketma-ketligi, uzoq va qisqa muddatli moliyaviy investitsiyalar
auditining nazariy va amaliy jihatlarini o’rganishdan iborat edi. Shunga asosan, 
ishning 1-bobida investitsiyalarning mohiyati, ular auditining maqsadi, vazifalari
va ketma-ketligi masalalari yoritilgan bo’lsa, uning 2-bobida esa MCHJ“Sam-
Praga-Pivo”XIIK misolida uzoq va qisqa muddatli moliyaviy investitsiyalar
auditining nazariy va amaliy jihatlari yoritildi.
Kurs ishini yozish natijasida biz MCHJ “Sam-Praga-Pivo”XIIKda 

buxgalteriya hisobining yuritilishini auditor sifatida emas, balki xolis bir

kuzatuvchi sifatida tekshirganimizda (nazoratning kuzatuv usulidan foydalangan 
holda) quyidagilarni aniqladik.
1. Korxonaning sof foydasi 2008-2010 yillarda oldingi yillarga nisbatan pasaygan. 
2. Korxonaning asosiy vositalari oxirigi uch yilda ko’payish tendensiyasida.
3. Korxonaning uzoq muddatli investitsiyalar hajmi so’nggi uch yilda keskin 
kamayib ketgan, buning hisobiga 2009-2010 yillarda qisqa muddatli investitsiyalar
hajmi oshib ketgan. 
4. Korxona xorijiy investitsiya ishtirokida tashkil etilgan va qo’shma korxona
bo’lsa ham ishlab chiqargan mahsulotini eksport qilmaydi (garchi 20 turdagi 
mahsulot ishlab chiqarsa ham).
5. Korxonada zamonaviy texnika vositalari, jumladan, kompyuter jihozlari, 
transport vositalari, dasturiy ta’minotlardan foydalanish koeffitsiyenti yuqori.
6. Korxona hisob siyosatida uzoq va qisqa muddatli investitsiyalarning qayta 
baholanishi uchun 12-son BHMSda ko’zda tutilgan usullardan birini tanlab taqdim
etmagan.
Yuqorida 

ta’kidlanganidek,

oxirgi

yillarda

korxonaning 
asosiy
ko’rsatkichlari pasayishining asosiy sabablaridan biri (bizning fikrimizcha) so’nggi 

yillarda jamiyatda direktorlik lavozimida qo’nimsizlikning vujudga kelishi, ya’ni

rahbarlarning bir necha marotaba almashinishi degan xulosaga keldik. Chunki har 
qanday xo’jalik yurituvchi subyektda ham boshqaruvda sustkashlikka yo’l qo’yish
va tegishli qarorlarni o’z vaqtida qabul qilmaslik oqibatda korxona 
ko’rsatkichlarining pasayishiga olib keladi.
Olib borilgan tekshiruvlar va kuzatuvlar natijasida korxona investitsiyalar 

hisobini yaxshilash (auditorlik kuzatuvining natijasi sifatida) va korxonaning

faoliyatini yanada rivojlantirishga oid quyidagi takliflarni beramiz: 

---

29


Korxonada samarali boshqaruvni tashkil etish va buxgalterlarni 
boshqaruvda ishtirokini kuchaytirish;

Korxonada chet el investitsiyalarini jalb etish va eksport uchun mahsulot 

ishlab chiqarishni yo’lga qo’yish bilan xorijiy valyutaga ega bo’lish va

foydani ko’paytirish; 


Korxona ishlab chiqargan mahsulotini o’zi sotishi uchun o’ziga tegishli 

magazinlar sonini ko’paytirish;



Uzoq muddatli moliyaviy investitsiyalarni maqsadli ravishda ko’paytirish

(Bugungi kunda jahondagi ko’plab investitsion kompaniyalar uzoq 
muddatga investitsiya kiritishni afzal ko’rishmoqda) va ularni qayta
baholashning usulini hisob siyosatida aks ettirish; 


Qisqa muddatli investitsiyalarning ko’payish trendini saqlab qolish, ularni 

turlariga mos hisobda aks ettirish;



Uzoq va qisqa muddatli investitsiyalarga mablag’ sarflayotganda nufuzli

kompaniyalar, 
banklar
va

aksionerlik

jamiyatlarining 
qimmatli
qog’ozlarini sotib olishga ko’proq e’tibor berish; 


Boshlang’ich qiymatini qoplagan ba’zi asosiy vositalar va nomoddiy 

aktivlarni sho’ba korxonalarga uzoq muddatli investitsiya sifatida kiritish;


Investitsiyalarga oid boshlang’ich hujjatlarni tuzishda kamchiliklarga yo’l 

qo’ymaslikka harakat qilish.


Korxonada ichki auditorlik xizmati faoliyatini kuchaytirish va shu orqali 

buxgalteriya hisobini yanada yaxshilash.

Umuman olganda, MCHJ “Sam-Praga-Pivo”XIIK Samarqand viloyatidagi yirik 
korxonalardan biri hisoblanadi. Viloyatda bandlikni ta’minlash va hududiy ishlab
chiqarish hajmini oshirishda ushbu korxona alohida o’rin tutadi. Bir so’z bilan 
aytganda korxonada buxgalteriya hisobi 1-S dasturida olib boriladi va yuqori
saviyada tashkil etilgan. Korxonada buxgalteriya hisobi respublikada amalda 
bo’lgan qonun hujjatlari asosida yuritilmoqda. Bizning fikrimizcha, korxonada
taskil qilingan hisob tizimiga ijobiy baho berish mumkin.

---

30