Samarqand iqtisodiyot va servis instituti «buxgalteriya hisobi va audit» kafedrasi «moliyaviy investitsiyalarning auditi»

MCHJ “Sam-Praga-Pivo”XIIKda uzoq muddatli investitsiyalarning 


o’sish dinamikasi, ming so’mda

0

10000

20000

30000

40000

50000

60000

2005

2006

2007

2008

2009

2010

Запад

2.1.1-rasm. MCHJ “Sam-Praga-Pivo”XIIKda uzoq muddatli moliyaviy 

investitsiyalarning o’sish dinamikasi. 
Shuning

uchun
ushbu

korxonada
moliyaviy 
investitsiyalar
auditi

o’tkazilmaganligini inobatga olib, biz mustaqil ravishda korxonadagi moliyaviy

investitsiyalarning holati, samaradorligi, ulardan olinayotgan daromadlarning 
to’g’ri tan olinayotganligi va soliqqa tortilayotganligini audit qilish bo’yicha
metodik tavsiyalar ishlab chiqmoqchimiz.
Yuqorida moliyaviy investitsiyalar auditining ketma-ketligini ko’rsatib 

o’tdik (1.3.1-chizma). Unga muvofiq korxonada audit jarayonini o’tkazishimiz

mumkin. Buning uchun, avvalo, auditning umumiy dasturini tuzish maqsadga 
muvofiq deb o’ylaymiz va 2-ilovada Audit dasturining biz tomonimizdan tavsiya
etilayotgan variantini keltirdik.
Audit o’tkazishdagi ketma-ketlikka muvofiq, dastavval, moliyaviy 

investitsiyalarning qoldiqlari aniqlanadi. Bu naqd inventarizatsiya qilish orqali

amalga oshiriladi. Moliyaviy investitsiyalar BHMS№19 “Inventarlashni tashkil 
etish va o’tkazish”ga muvofiq qimmatli qog’ozlarning haqiqatda mavjudligi
tekshirilganda quyidagilar aniqlanadi:
7



qimmatli qog’ozlar to’g’ri rasmiylashtirilgani; 



qimmatli qog’ozlar butligi (haqiqatda mavjudligini buxgalteriya hisobi 

ma’lumotlari bilan taqqoslash orqali);



qimmatli qog’ozlar bo’yicha olingan daromadlarning buxgalteriya hisobida

o’z vaqtida va to’liq aks ettirilishi.
7
O’zbekiston Respublikasi buxgalteriya hisobi milliy standartlari to’plami. –T.: “Norma”, 2010, 242-bet. 

---

19

Belgilangan tartib-qoidalarga muvofiq agar qimmatli qog’ozlar korxonaning
kassasida saqlanilsa, xuddi kassadagi pul mablag’lari kabi inventarizatsiyadan 
o’tkaziladi. Bu jarayonda qimmatli qog’ozlar varaqma-varaq sanash yo’li bilan
tekshiriladi. Tekshiruv alohida har bir emitent bo‘yicha dalolatnomada seriyasi, 
raqami va umumiy summasi ko‘rsatilgan holda o‘tkaziladi. Har bir qimmatli
qog‘ozning rekvizitlari buxgalteriyada yuritiladigan ro’yxatlar, reestrlar yoki 
daftarlarning ma’lumotlari bilan solishtiriladi
.

Moliyaviy investitsiyalar bo’yicha haqiqiy qoldiqlar aniqlangandan so’ng 

ular bo’yicha ro’y bergan xo’jalik operatsiyalarining to’g’ri hujjatlashtirilganligi
tekshiriladi. Moliyaviy investitsiyalarni hisobga olishda qo‘llaniladigan dastlabki 
hujjatlarning rasmiylashitirilishini tekshirishda shuni hisobga olish zarurki,
qimmatli qog‘ozning o‘zi - qat’iy shakldagi hujjat bo‘lib, uning shakli va majburiy 
rekvizitlari qimmatli qog‘ozlarning ma’lum turlari uchun qonunchilik bilan
belgilangan talablarga mos kelishi lozim. Qimmatli qog‘ozlarda majburiy 
rekvizitlarning yo‘qligi yoki qimmatli qog‘ozning belgilangan shaklga mos
kelmasligi uning yaroqsizligidan dalolat beradi. Shuning uchun auditor qimmatli 
qog‘ozlar blankalarini shaklan tekshirish bilan birga, mohiyatan ham tekshiruvdan
o‘tkazadi. Shuningdek, qimmatli qog‘ozlar qiymat ko‘rsatkichlari arifmetik 
tekshiruvdan ham o‘tkazilishi zarur. Moliyaviy investitsiyalarga doir xo’jalik
operatsiyalarini hujjatlashtirishda quyidagi hujjatlardan foydalaniladi (2.1.1-
jadval).