Samarqand iqtisodiyot va servis instituti bektemirov a., Omonov a. A., Xaydarov z. Sh., Niyozov z. D. Tijorat banklari aktiv va passivlarini

 
11.5. 1-rasm. Oʻzbekiston Respublikasi tijorat banklari regulyativ 
kapitalining yetarliligiga nisbatan belgilangan minimal talablarni bosqichma-
bosqich oshirib borish talabi
30
 
30
Ўзбекистон Республикаси Марказий банки Бошқарувининг 2015 йил 13 июндаги 14/3-сонли (Ўзбекистон 

---

150 
 
11.5.1-rasmda 
keltirilgan 
maʻlumotlardan 
koʻrinadiki, 
Oʻzbekiston 
Respublikasi tijorat banklarini regulyativ kapitaliga va birinchi darajali kapitaliga 
nisbatan belgilangan minimal talablar 2015-yilni 1-yanvaridan boshlab 2019-yilni 
1-yanvariga qadar boʻlgan davrda bosqichma-bosqich oshirib boriladi. Ushbu 
jarayonda, ayniqsa, birinchi darajali kapitalni yetarliligiga nisbatan belgilangan 
minimal talab sezilarli darajada oshiriladi. 
Qisqacha xulosalar 
Bank tizimini barqarorligini, toʻlovga qobilligi va ishonchliligini taʻminlashda, 
bank aktivlarini oʻstirishda bank kapitali muhim vosita boʻlib hisoblanadi. Faqatgina
yetarlicha miqdorda barqaror kapitalga ega tijorat banklari aktiv operatsiyalarini
erkin amalga oshirishlari, talab etilgan darajada likvidlilikni doimo saqlagan holda 
samarali faoliyat yuritishlari hamda moliya bozorlariga erkin chiqish imkoniyatiga 
ega boʻlishadi. 
Xalqaro Bazel qoʻmitasi tomonidan bank kapitali yetarligigiga doir kelishuv 
(Bazel I) ishlab chiqildi va unda kapital yetarliligini hisoblash maqsadida regulyativ 
kapital (umumiy kapital) tushunchasi amaliyotga joriy qilindi. Regulyativ kapital asosiy 
va qoʻshimcha kapitaldan tashkil topib, bank faoliyatini boshqarish va iqtisodiy
me‘yorlar hisob-kitobini oʻtkazish maqsadida hisoblash yoʻli bilan aniqlanadigan bank 
kapitalidir. 
Regulyativ kapitalni yetarlilik koeffitsiyenti tijorat banklarini toʻlovga qobilligini 
tavsiflovchi muhim koʻrsatkich hisoblanadi.
Bazel-I, Bazel-II va Bazel-III standartlarini asl mohiyati ham risk va kapital 
oʻrtasidagi bogʻliqlikda namoyon boʻladi. Bazel-III kelishuvini bosh maqsadi –bank
ishida risk boshqaruvi sifatini oshirish hisoblanadi. 
Bazel-III ga koʻra, banklar regulyativ kapitali koʻrsatkichi birinchi darajali
bank kapitali, konservasion bufer kapitali, kontrsiklik bufer kapitali hamda tizim 
Республикаси Адлия вазирлиги томонидан 2015 йил 6 июлда 2693-рақам билан рўйхатдан ўтказилган) 
―Тижорат банклари капиталининг монандлигига қўйиладиган талаблар тўғрисидаги Низомни тасдиқлаш 
ҳақида‖ги қарори//Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами. – Тошкент, 2015. - №27.- 27-б.

---

151 
uchun muhim banklar kapitaliga qoʻshimcha talablar yigʻindisidan iborat boʻladi. 
Tijorat banklari faoliyati samaradorligi va toʻlov qobiliyati mustahkamligini 
taʻminlashda ularning kapitali barqarorligi muhim ahamiyat kasb etadi.