Samarqand davlat

 

 

 

 

 

 

 

---

l. Optik aberratsiyalar

 

 

Agarda  difraksiya  hodisalami  inobatga  olmasak,  biz  ideal  optik 

sistemadan  kuzatilayotgan  narsaning  har  bir  nuqtasi  uchun  tasvirda 

aynan  yagona  bir  nuqta  mos  kelishini  (yorug‘lik  dastasining  gomo— 

sentrikligi  sharti),  va  xususan,  har  bir  nuqtaviy  manba  o‘lchamga  ega 

bo‘lmagan nuqta (stigmatik tasvir) bo’lib tasvirlanishini talab qilishimiz 

mumkin.  Astronomik  amaliyotda  gomosentriklik  sharti  quyidagichadir: 

obyektiv  (ko‘zgu)ga  tushayotgan  yassi  to’lqin 

Q

  sferik  to’lqin 

S

  ga 

aylantiriladi,  uning  markazi 

Φ

  aynan  tasvirlanayotgan  nuqtaviy  obyekt 

tasviri  o‘rnidir.  Amalda  esa,  ayrim  xususiy  hollardan  tashqari,  optik 

sistema  berayotgan  tasvir  stigmatik  bo’lmaydi,  nuqta  tasviri  qandaydir 

chekli  o’lchamlarga  ega  bo’ladi,  ya’ni  optik  sistemaning  aberratsiyalari 

deb  nomlanuvchi  qandaydir  buzilishlar  yuzaga  keladi.  Geometrik 

ko‘rinishda bu quyidagi holga to‘g‘ri keladi: obyektiv yoki ko‘zgu bilan 

o‘zgartirilgan  yassi  to’lqin  sfera  bo’lmay  qoladi;  uning  sirtiga  normal 

bo‘yicha  nurlami  o‘tkazib,  ular  kesishgan  joyda  aberratsiya  bilan 

buzilgan hajmli tasvir paydo boigan fazoning butun bir sohasini topamiz. 

Amaliy 

optikada 

aberratsiyani 

qandaydir 

ma’lum 

chegaradan 

kamaytirish  maqsad  qilib  qo‘yiladi,  difraksiyadan  qutulib  bo’lmasligi 

tufayli  bu  chegarani  difraksion  tasvir  o’lchamlari  bilan  bog’lanadi. 

Tajribalar shuni ko‘rsatadiki, agar to’lqin fronti sistema fokusi markaziga 

ega  sfera 

S

  dan  chetlashishlari  ta’sir  etayotgan  to’lqin  uzunligi  λ  ning

 

choragidan,ya’ni

 1/4λ 

Reley mezonidan  oshmasa,  sezilarli

 

bo’lmaydi.

 

Birinchi darajali optik sistemalar bu shartni qanoatlantiradi.

 

 

Optik  sistemalardagi  eng  asosiy  aberratsiyalar  ikki  turga,  ya’ni, 

geometrik  va  fizik  aberratsiyalarga  taqsimlanadi;  fizik  aberratsiyalar 

turiga xromatik aberratsiya kiradi.

 

---