Samarqand davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti

Hayvonlarning oziqlanishga ixtisoslanishi 

 

Hayvonlarning  ma’lum  turdagi  oziqaga  moslashganligi  ularning 

oziqlanishida  qanday  turdagi  oziqa  nisbatan  ko’p  miqdorni  tashkil  etishiga 

qaraladi.Shunga  binoan  quyidagi  guruh  hayvonlari  farq  qilinadi,  ya’ni 

monofagiya  -  faqat  bir  turdagi  oziqaga  moslashgan,  oligofagiya  -  faqat  bir 

biologik ko’rinishga ega bo’lgan oziqa bilan oziqlanuvchi hayvonlar. (Masalan, 

daraxtsimon o’simliklar urug’i bilan; ularning vegetativ qismlari bilan; o’tsimon 

o’simliklar bilan, hasharotlar bilan, mayda qushlar bilan va hokazo); polifagiya 

-  ko’pgina  biologik  guruhlarga  mansub  bo’lgan  organizm  mahsulotlari  bilan 

oziqlanuvchi  hayvonlar  va  nihoyat  pantofagiya  -  hammaxo’r  hayvonlar.  Aytib 

o’tilgan guruhlar orasida aniq bir chegara o’tkazish qiyin. Shunga binoan ba’zan 

ma’lum bir oziqaga ixtisoslashgan (chegaralangan) bo’lsa, stenofagiya, oziqani 

tanlamaydigan hammaxo’r guruhni  evrifagiya deb atash qabul qilingan. 

 

Monofag  oziqlanish  turi  umurtqasiz  hayvonlarda,  ayniqsa,  hasharotlar 

orasida  ko’p  uchraydi.  Masalan,  125  turdan  iborat  bo’lgan  tuproq 

burgachalaridan 40 turi monofag bo’lib, faqat bir turi o’simlikda uchraydi yoki 

o’simlik  nematodalaridan  poya  nematodasi  faqat  piyozboshli  o’simliklarning 

piyozida parazitlik qiladi. 

 

Hayvonlarning 

endoparazitlari 

orasida 

monofaglar 

anchagina 

uchraydi.Masalan,  osyotrsimon  baliqlardan  faqat  sterlyadda  Cystoopsis 

acipenseris  nematodasi  parazitlik  qiladi.Ektoparazitlar  orasida  monofaglar 

---

ancha  kam  uchraydi.  Masalan,  har  bir  tur  bit  faqat  ma’lum  bir  xo’jayinda 

yashaydi. (Odam biti). Shunday xususiyat patxo’r va parxo’rlarda ham mavjud. 

 

Oligofagiya  monofagiyaga  nisbatan  ko’proq  uchraydi.  So’rg’ichlilar, 

xartumboshlilar,  sestodalar,  nematodalar  va  bir  qator  kanalar  o’zlarining 

individual  taraqqiyotini  bir  necha  xo’jayinda  amalga  oshiradi  yoki  biron  bir 

bosqichini bir necha turga mansub bo’lgan hayvonlarda (xo’jayinda) o’tkazishi 

mumkin. 

 

Oligofagiya baliqlar, amfibiyalar, sudralib yuruvchilar va qushlar orasida 

ham  ko’p  uchraydi.  Kaspiy  dengizining  Shimoliy  qismida  uchrovchi  baliqlar 

orasida  chuvalchangxo’r,  (sterlyad,  uzundumli  ho’kizcha),  mollyuskaxo’r 

(vobla),  qisqichbaqaxo’r  (oqcha,  kaspiy  ho’kizchasi)  va  yirtqich  baliqxo’rlar 

(osyotr, sudak, beluga) ni ajratish mumkin. 

 

Ilonlar  orasida  faqat  mayda  sut  emizuvchilar  bilan  yoki  qushlar,  yoki 

sudralib  yuruvchilar  bilan  oziqlanadi.  Masalan, qora  ilon,  qalqontumshuq  ilon, 

qush  bug’ma  iloni  qushlar  va  reptiliyalar  bilan  oziqlanadi.  Cho’l  toshbaqasi 

doimo shirali o’simliklar bilan oziqlanadi. 

 

Sut  emizuvchilar  orasida  oligofagiya  nisbatan  kam  uchraydi.Masalan, 

ko’rshapalaklar  faqat  tungi  hasharotlar  bilan  oziqlanadi.Sut  emizuvchilardagi 

oligofagiya  faqat  mavsumiy  hisoblanadi,  shunga  binoan  ularning  oziqasi 

ko’paygan vaqtda faolligi oshadi.Oziqa kamayib yoki yo’qolib ketishi bilan ular 

uyquga ketadi. Masalan, yumronqoziq va sug’urlarning vaqtli uyquga ketishi.  

 

Evrifagiya  (polifagiya  va  pantofagiya)  shaklida  oziqlanuvchi  hayvonlar 

o’rtacha va yuqori mintaqada tarqalgan turlar uchun xosdir, chunki ular mavjud 

oziqadan maksimum foydalanadi. Masalan, makkajo’xori kapalagi 160 turdagi 

o’simliklardan  o’z  oziqasini  oladi.  Yosh  baliqchalar  ham  juda  ko’p  turdagi 

o’simlik  va  hayvonlar  bilan  oziqlanadi.  Ularning  ozuqa  ratsionida 

evglenasimonlar,  diatom  suv  o’tlari,  ipsimon  suv  o’tlari,  tuban 

qisqichbaqasimonlar,  kolovratkalar  va  bir  necha  guruh  bir  hujayrali  hayvonlar 

bor. 

 

Baqalar ham turli-tuman oziqlar bilan oziqlanadi. 

 

Turli  yirtqich  qushlar  100  turga  yaqin  hayvonlar  bilan  oziqlanadi. 

Ularning  oziqa  ratsionida  sut  emizuvchilar,  turli  mayda  qushlar,  baqalar, 

sudralib  yuruvchilar,  baliqlar,  hasharotlar,  mollyuskalar,  chuvalchanglar 

mavjud. 

 

Yirtqich  sut  emizuvchilar  o’simlik  va  hayvon  mahsulotlari  bilan 

oziqlanadi.  Masalan,  Sibir  taygasida  yashovchi  ko’pgina  sut  emizuvchilarning 

oziqasi  kedr  urug’i  hisoblanadi.  Oddiy  dala  sichqoni  qariyb  500  turdagi 

o’simliklarning  mevasi  va  urug’i  bilan  oziqlanadi.  Evrifagiya  xususiyati  shu 

hayvonlarning oziqasi kam bo’lgan zonalarda yashab qolishini ham ta’minlaydi. 

 

 

5.