Samarqand davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti

Ko’krak qismi. Hasharotlarning ko’kragi uch segmentdan, ya’ni ko’krak oldi, 
ko’krak o’rtasi va ko’krak oxiri qismlardan tashkil topgan. Ko’krak- 
ning  har  bir  segmentidan  bir  juftdan  oyoq  chiqadi.  Hammasi  bo’lib  uch  juft  
yoki 6 ta oyoq bo’ladi. Barcha hasharotlar  uchun xos bo’lgan belgilardan biri 

---

ularning  oyoqlarining  6  ta  bo’lshidir.  Shu  sababli  hasharotlar  sinfini  2-nchi 
nomi oltioyoqlilar deb ham yuritiladi. 
       Qanotli  hasharotlarda  ko’krak  o’rtasi  va  ko’krak  oxiri  segmentlarida  bir 
juftdan  qanotlar  ham  bo’ladi.  Shunday  qilib,  hasharotlarning  ko’krak  qismi, 
tanani harakatga keltiruvchi bo’lim yoki lokomotor qism bo’lib hisoblanadi. 
       Oyoqlar  bo’g’imlarga  bo’lingan  va  toscha,  o’ynag’ich,  son,  boldir  hamda 
panjalardan  iborat.  Aksariyat  hasharotlarning  oyoqlari  yurish  va  yugurish 
vazifasini  o’taydi,  lekin  ularda  yashaydigan  sharoitlarga  moslashgan  turlicha 
oyoqlarni shakllanishini ko’ramiz. Masalan, chigirtkasimonlarda, burgalarda 3-
nchi  juft  oyoqlari  sakrashga  moslashgan  bo’lib,  ular  ancha  uzun  va  go’shtdor, 
kuchli  bo’ladi.  Tuproq  orasida  yashashga  moslashgan  hasharot-larning  (ayrim 
qo’ng’izlarda,  buzoqboshlarda)  oldingi  juft  oyoqlari  yerni  kovlashga 
moslashgan. Bu oyoqlarning boldiri yassilashgan va chetlari arrasimon bo’ladi. 
 
Suvda  yashovchi  hasharotlarda  (suv  qandalalari,  so’zgichlar  va  hokazo) 
keyingi  juft  oyoqlari  eshkak  oyoqlarga  aylangan.  Ular  keng  bo’ladi  va  uzun 
qilchalar bilan qoplangan. 
            Beshiktervatarning  oldingi  juft  oyoqlari  tuzilish  jihatdan  changallovchi 
oyoqlarga aylangan. 
Shuni  alohida  qayd  qilish  lozimki,  hasharotlarning  ma’lum  bir  sha-roitga 
moslashuvi, ularning oldingi yoki keyingi juft oyoqlarining o’zgarishiga olib kelgan. 
O’rta (2-nchi) juft oyoqlar esa o’zgarishga deyarli berilmagan va ular doimo yurish 
yoki yugurish vazifasini amalga oshirishda qatnashadi. 
           Qanotli  hasharotlarning  aksariyat  ko’pchiligida  ikki  juft  qanotlar  bo’lib, 
ularning birinchi jufti ko’krak o’rtasi segmentidan, 2-nchi jufti esa ko’krak oxiri 
segmentidan  chiqadi.  Ayrim  hasharotlarda  (ninachilarda  ikkala  juft  qanotlar 
ham  bir  xilda  rivojlagan  bo’lsa,  boshqa  bir  guruhida  (tukli  arilar,  asalarilar, 
kapalaklar) oldingi juft qanotlar biroz yirikroq va kuchliroq rivojlangan. Ba’zi 
hasharotlarning (masalan, qo’ng’izlarning) qanotlari bir-biridan katta-kichikligi 
bilangini  emas,  balki  tuzilishi  va  bajaradigan  vazifasi  bilan  ham  farq  qiladi. 
Qo’ng’izlarning  oldingi  juft  qanotlari  juda  qalin  xitinlashgan  bo’lib,  qattiq 
qanotni hosil qilgan va qanot ustiga aylangan. Bunday qanot hasharot uchganda 
tana  tekisligini  saqlashda  xizmat  qilsa,  tinch  turganda  esa  tanani  har  xil 
ta’sirlardan  himoya  qilishda  asosiy  rol  o’ynaydi.  Qo’sh  qanotli  hasharotlarda 
(chivinlar,  so’nalar,  bo’kalar,  pashshalar)  birinchi  juft  qanotlar  rivojlangan 
bo’lib,  2-nchi  jufti  esa  reduksiyalanib,  tug’nagich  ko’rinishidagi  ortiqlarga 
(rudimentlarga)  aylangan.  Bu  rudi-mentlar  ichida  esa  muvozanat  saqlovchi 
organlar  joylashgan  va  shuningdek,  hasharot  uchganda  ular  vizillagan  ovoz 
chiqaradi. 
           Qanotlar  hamma  hasharotlarda  ham  bo’lavermaydi.  Bunday  qanotsiz 
hasharotlarga  tuban  hasharotlar  kiradi.  Shuningdek  parazitlik  bilan  hayot 
kechirishga  moslashgan  bitlar,  burgalar  va  ayrim  qandalalar  tekinxo’rlik 
muhitiga moslashganligi tufayli qanotlarini butunlay yo’qotgan.  

---