Samarqand davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti

Massasi 35 Z172 C86 A95 
urug’don 5x3 
uyasi olida tutilgan 
 
 
Shuni  unutmaslik  kerakki,  etiketka  tutilgan  hayvon  nusxasining  asosiy 
hujjati (pasporti) hisoblanadi, buning yo’qolishi bilan tutilgan hayvonning ilmiy 
bahosi ham yo’qoladi. Vaqtinchalik etiketkalar tutish qat’iy man etiladi.  
 
Qushlar  va  sut  emizuvchilarning  terisini  ajratib  olish  va  tulup  yasash, 
hamda  o’lchamlarini  olish  uchun  quyidagi  asbob  va  materiallar  talab  qilinadi 
(10-rasm) dorixona tarozisi va toshlari, chizma, metalldan yasalgan yig’ma metr 
o’lchagich,  santimetrli  tasma  yoki  ruletka,  shtangensirkul,  qaychi  (o’tkir  va 
tumtoq uchli), skalpel, qisqich ombur, egov, har xil yo’g’onlikdagi sim, igna va 
ip,  vatman  qog’ozi,  har  xil  qog’ozlar,  ilmoq,  paxta,  kartoshka  uni,  mishyakli 
natriy, sochli cho’tka, tuz, naftalin, marli. Bu asbob va uskunalarning ko’pgina 
qismi amfibiyalar va sudralib yuruvchilar bilan ishlaganda ham ishlatiladi. 
 
Shuni  eslatib  o’tish  joizki,  bu  hayvonlarga  ishlov  berilganda  yod 
yeritmasi  va  zelenka  bo’lishi  kerak.  Bu  eritmalar  qo’l  yoki  boshqa  joylar 
kesilib, yara paydo bo’lganda ishlatiladi. 
 
Ushlangan  hayvonlar  (ayniqsa  amfibiyalar  va  sudralib  yuruvchilar) 
spirtda, formalinda va boshqa yerituvchilarda saqlanadi. 
 
Eritma sifatida 70-75% li spirt ishlatiladi. Ob’yektlarni saqlash jarayonida 
spirtni  kuchi  pasayadi.  Chunki  hayvonning  ichki  organlaridan  ko’p  miqdorda 
suv ajralib chiqadi, bu spirtni kuchini pasaytiradi, natijada ob’yektdan qutilish 
uchun  ob’yekt  solingan  idishni  qo’zg’ab,  ob’yektni  ushlab  ko’rish  lozim. 
Qo’zg’ash  natijasida  spirt  idishni  hamma  joyida  tenglashadi.  Ob’yekt  qattiq 
bo’lsa konservatsiya (qotirish) normal bormoqda. Agar ob’yekt yumshoq bo’lsa 
u buzila boshlagan va spirtni almashtirish zarur. 
 
Bitta  idishga  (shisha  bankaga)  ko’p  miqdorda  material  solib  haddan 
tashqari  to’ldirmaslik  kerak.  Chunki  material  eziladi,  to’lmagan  bankani  olib 
yurishi ham qiyin, sababi chayqalib to’kiladi. 
 
Spirt,  qotiruvchi  suyuqlik  sifatida  qator  afzalliklarga  ega.  Avvalambor 
spirtda  formalinga  nisbatan  o’zining  egiluvchanlik  xususiyatlarini  yaxshi 
saqlaydi.  Spirtda  ayniqsa,  sudralib  yuruvchilar  yaxshi  saqlanadi.  Spirtni  hidi 
yoqimsiz  emas,  ko’zni  va  burunning  shilimshiq  pardasini  qichitmaydi,  qo’l 
terisini yemirmaydi. Lekin spirt ob’yektni rangini uchiradi.  
 
Dala sharoitida materiallarni qotirish, fiksasiya qilish uchun formalin ham 
ishlatiladi. Hayvonning rangiga formalin kamroq ta’sir qiladi, lekin to’qima va 

---

organlarni ancha qotiradi. Formalin ko’zga, burunga, qo’l terisiga zararli ta’sir 
ko’rsatadi.  Va nihoyat  formalin ozgina sovuq  bo’lsa ham  muzlaydi,  odatda  2-
5% li formalin ishlatiladi. 
 
Dastavval  tutilgan  hayvonlarni  1-2  kun  ichida  formalinda,  keyin  75%  li 
spirtda fiksasiya qilish yaxshi natijalar beradi. Bunda materal avval zichlanadi, 
rangi  deyarlik  o’zgarmaydi.  Bundan  tashqari  hayvondagi  har  xil  iflosliklar 
yuviladi. 
 
Materiallar  solingan  shisha  bankalarni  bir  joydan  ikkinchi  joyga 
ko’chirishda (daladan laboratoriyaga) ularni og’zi mahkam yopiladi. Og’zining 
qirralariga parafin yoki mum quyiladi. 
 
Dala  sharoitida  materiallar  joylashtirilgan  shisha  bankalarni  maxsus 
ekspeditsion sandiqlarga joylashtiriladi.