Samarqand davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti

 
Bulutsimonlar yoki g’ovaktanlilar tipi- Spongiya et Porifera 
Bulutsimonlarga  mansub  bo’lgan  ko’p  hujayralilarni  zoologlar  uzoq 
vaqtlargacha  hayvonlar  olamiga  qo’shmagan  va  faqatgina  1825  yilda  ularni 
haqiqiy hayvon ekanligi tan olindi. 
 
Bulutsimonlar  past  taraqqiy  etgan  ko’p  hujayralilar  bo’lib,  aksariyati 
dengizlarda,  ayrimlari  chuchuk  suvlarda  o’troq  hayot  kechirishga  moslashgan. 
Shunisi  xarakterliki,  ular  umr  bo’yi  harakatlanmasdan  suv  tubidagi  biron-bir 
narsaga  yopishib,  passiv  hayot  kechiradi.  Bulutsimon-larning  aksariyati 
koloniya  hosil  qilib,  ba’zilari  yakka-yakka  holda  yashaydi.  Gavdasi  simmetrik 
tuzilish xususiyatiga ega emas, lekin ayrim yakka yashovchilarida qisman nurli 
(radial)  simmetriya  tuzilish  alomatlari  namoyon  bo’ladi.  Ularda  organ  va 
to’qimalar  juda  ham  past  ixtisoslashgan.  Nerv  sistemasi  umuman  bo’lmaydi. 
Bulutsimonlarning tana skeletini hosil qiluvchi birikmalardan Sa So
3
,Si O
2  
ko’p 
bo’ladi. Ba’zilarida esa organik birikmadan (spongin) iborat skelet elementlari 
mavjud. 
 
Bulutsimonlar tipiga 5000 ga yaqin tur kiradi. 

---

 
Tuzilishi.  Koloniya  holida  yashovchilarida  tana  aniq  bir  shaklga  ega 
emas.  Yakka  holdagi  turlarining  gavda  shakli  ko’zachasimon,  sharsimon, 
xaltachasimon  yoki  chuqur  bokalsimon  bo’ladi.  Tananing  substratga  yopishib 
turgan  pastki  qismi  tovon,  unga  qarama-qarshi  ustki  ochiq  tomoni  oskulum 
deyiladi.  Yakka  holdagi  bulutsimonlarning  tanasini  morfologik  tuzilishiga 
e’tibor  beradigan  bo’lsak,  ular  askon,  sikon  va  leykon  xillarda  bo’ladi.  Bu 
xillarni 
tuzilishini 
bir-biriga 
taqqoslasak, 
ularni 
oddiy 
tuzilishdan 
murakkablashish  tomonga  qarab  borganligini  aniq  ko’rish  mumkin.  Masalan, 
askon  tuzilishdagi  hayvon  turini  olsak,  uning  tanasi  ikki  qavat  hujayralardan, 
ya’ni  tashqi-dermal  (entoderma)  va  ichki-gastral  (endoderma)  qavatlardan 
iborat.  Bu  ikkala  qavat  orasida  strukturasiz  suyuqlik  hisoblanuvchi  mezogleya 
joylashgan. Dermal qavat yassi epiteliy hujayralaridan  (pinakositlardan) iborat 
bo’lsa,  gastral  qavat  yuzasi  esa  yoqachali  xivchinli  hujayralardan,  ya’ni 
xoanositlardan  iborat.  Bunday  xoanositlar  ko’p  hujayralilar  orasida  faqat 
bulutsimonlarda  uchraydi.  Bir  hujayralilardan  esa  zoomastiginalarning 
xoanoflagellata  (yoqachali  xivchinlilar)  turkumi  vakillarida  uchraydi.  Bunday 
o’xshashlik  bulutsimonlarni  koloniya  bo’lib  yashovchi  yoqachali  xivchinlilar 
bilan filogenetik munosabati mavjudligidan dalolat beradi. 
 
Bulutsimonlar  tanasida  juda  ko’p  teshikchalar  (poralar)  bo’lib,  ular  o’z 
kanallari yordamida suvni paragastral bo’shliqqa olib kirganda xoanasitli qavat 
bilan  aloqada  bo’ladi.  Bunday  tuzilish  askon  tipidagi  bulutsimonda  uchrasa, 
sikon 
va 
leykon 
tipidagi 
bulutsimonlarda 
esa 
tuzilishi 
ancha 
murakkablashadi,ya’ni  xoanositli  kameralar  mezogleyaga  bir  qator  yoki  2-3 
qator  bo’lib  botib  kirgan  yoki  joylashgan  bo’ladi.  Shunday  tuzilishda 
bulutsimonning dermal (ektoderma) qavati paragastral bo’shliqning ichki devori 
yuzasini qoplaydigan bo’ladi.