Samarqand davlat universiteti psixologiya va ishtimoiy fanlar fakulteti psixologiya kafedrasi

DNK reparatsiyasi. Odam va boshqa organizmlarning har qanday hujayrasida, muhitning turli omillari ta’sirida DNK da har kuni minglab tasodifiy o’zgarishlar sodir bo’ladi. Lekin shunga qaramay yil davomida DNK dagi nukleotidlar ketma-ketligida, juda oz miqdorda o’zgarish kuzatiladi. DNK dagi azotli asoslar almashishining mingdan birida mutatsiya ro’y beradi. DNK da sodir bo’lgan boshqa hamma «shikastlanish» o’zgarishlar DNK reparatsiyasi (lotincha reparatio - tiklash) tufayli o’ng‘aylik bilan bartaraf etiladi. Reparatsiya mexanizmi -ya’ni DNK dagi shikastlangan, o’zgargan bo’lakni «davolash» DNK genetik axborotni qo’shaloq zanjirning har birida bo’lishlik tamoyilga asoslanadi.

11 – rasm.Polinukleotid zanjirning tuzilish sxemasi.

Reperatsiya jarayoni uch bosqichni qamrab oladi:

1. DNK ning shikastlangan joyi DNK reperatsiya nukleaza fermenti yordamida aniqlanadi va yo’qotiladi. Oqibatda DNK spiralini shu joyida «teshik» hosil bo’ladi.

2. DNK polimeraza va glikozilaza fermentlari qarshidagi butun DNK zanjiridagi axborotga asoslanib nukleotidlarni biri bilan ikkinchisini biriktirib teshilgan joyni o’rnini berkitadi.

3. DNK ligaza fermenti teshik o’rnini egallagan nukleotidlarni ularning har ikki yonidagi nukleotidlar bir-biriga «tikadi» va molekula tiklanishini payoniga etkazadi. Agar reperatsion sistema ishdan chiqqan bo’lsa, mutagenez ko’payadi.