Samarqand davlat universiteti psixologiya kafedrasi umumiy psixologiya

Maxsus psixologiya - normal psixik rivojlanmagan tug’ma yoki keyinchalik orttirilgan nuqsonlar, defektlar ta'siri ostidagi insonlarning psixologiyasini tadqiqot qilish sohasi. Uning bir necha bo’limlari hukm suradi: patopsixologiya-rivojlanish jarayonida psixikaning aynishi, miyadagi kasallikning turlicha kechishi, psixikaning tamoman izdan chiqishi hollarini o’rganuvchi soha; oligofrenopsixologiya-psixik rivojlanishning miyadagi tug’ma asoratlar bilan bog’liq patologiyasi to’g’risida tadqiqot ishlarini olib boruvchi soha; surdopsixologiya-quloq eshitishning butunlay kar bo’lib qolgunga qadar jiddiy kamchiliklari, nuqsonlari bilan shug’ullanuvchi, bolani voyaga yetkazishning omilkor yo’l-yo’riqlarini topuvchi, korrektsion-tuzatish ishlarini olib boruvchi soha; tiflopsixologiya-chala ko’ruvchi va mutlaqo ko’zi ojiz odamlarning psixologik rivojlanishini tadqiq qiluvchi soha. Maxsus psixologiyaning yana o’ziga xos tor bo’limlari ham mavjud bo’lib, insonlarning kasalligi, nuqsoni, aql-idrok darajasi, nutq faoliyati patologiyasiga binoan tadqiqot ishlari olib boriladi.
Qiyosiy psixologiya- psixologiyaning murakkab bo’limlaridan biri bo’lib, psixikaning filogenetik holatlari va ularning shakllarini tadqiq qiladigan sohasi. Qiyosiy psixologiyada hayvonlar psixologiyasi odamlarniki bilan qiyoslanadi, ularning xulq-atvoridagi o’xshashliklar va tafovutlar sabablari tekshiriladi, harakatlantiruvchi kuchlar, ta'sir o’tkazuvchi vositalar, omillar aniqlanadi. Zoopsixologiya qiyosiy psixologiyaning bo’limidan iborat bo’lib, u turli guruhlarga, turlarga mansub hayvonlar, jonivorlar psixikasini, ularning xatti-harakatlarini o’rganadi.
Etologiya-biologik va psixologik jabhalar qorishmasidan iborat bo’lib, hayvonlarning xatti-harakatidagi tug’ma alomatlar, mexanizmlar insonniki bilan umumiy negizga ega ekanligini o’rganuvchi soha.
Differentsial psixologiya-shaxslar o’rtasidagi tafovut va farqlarni hamda guruh a'zolari orasidagi nomutanosibliklarning psixologik tomonlarini, ya'ni psixologik farqlarini o’rganuvchi psixologiya sohasi. Differentsial psixologiyaga F.Galton asos solgan bo’lib, u individual farqlarni statistik analiz qilish uchun bir qancha usullar va asboblar yaratgan. Differentsial psixologiya terminini nemis psixologi V. Shtern o’zining "Individual farqlar psixologiyasi" (1900 yil) asarida ishlatgan. Differentsial psixologiyaning asosiy metodlaridan biri- testdir. Avval individual testlar, keyinchalik esa guruhiy testlar qo’llanila boshlangan, ular asosan aqliy rivojlanishdagi farqlarni o’rganishga qaratilgan bo’lib, muayyan vaqt o’tgandan so’ng proektiv testlar ishlab chiqilgan. Mazkur testlar qiziqishdagi, intilishdagi, hissiyotdagi tafovutlarni tekshirishga qaratilgandir. Testlarning faktor analizi yoki intellektga oid ma'lumot beruvchi omillari o’rganilgan. Jahon psixologiyasida eng keng yoyilgan nazariyadan biri - bu N.Spirmenning ikki faktorli konsepsiyasidir. Bu nazariyaga binoan, har bir faoliyat uchun umumiy bitta faktor mavjuddir, bundan tashqari, o’sha faoliyatga qaratilgan xususiy faktor ham mavjud. Shu sohada oid yana bir nazariy L.Tyorston, Dj.Gilford va boshqalarning multifaktorlik yondashuvidir. Mazkur nazariya umumiy faktor borligini inkor qiladi, unda boshlang’ich aqliy qobiliyatlar asosiy o’ringa qo’yiladi.
Psixologiya inson qobiliyatlari genetik, biologik omillarga asoslangan, degan g’oya mavjud bo’lib, ta'kidlanishicha, ular go’yoki nasldan naslga o’tadi. Hozirgi zamon differentsial psixologiya diagnostika, prognostika metodlari yordami bilan shaxslarni qobiliyati bo’yicha tanlashda ilmiy printsip va qonuniyatlarga asoslanadi.