Samarqand davlat universiteti қозон миллий тадқИҚотлар технология университети

2
2
tajriba tajribaviy
nuqtalarining joylashish sxemasi 
Tajriba rejasi bog„liq bo„lmagan o„zgaruvchilar tajribaviy 
no„qtalarining 
n
-o„lchamli fazoda joylashuvini yeki o„tkazilishi lozim 
bo„lgan barcha tajribalarning sharoitlarini ko„rsatadi. 
To„liq omilli tajribada tajriba faqat tajriba chegarasi sohasida 
qo„yiladi (A – soha markazi). Ko„pgina hollarda tajriba rejalashtirish 
matritsasi ko„rinishida beriladi – bu reja (jadval), uning har bir qatori 
tajriba sharoitini ifodalaydi, matritsaning har qaysi ustun esa turli 
tajribalarda o„garuvchilarning qiymatlariga mos keladi. 
Berilgan misol uchun rejalashtirish matritsasini tuzamiz. 

---

132 
Rejalashtirish matritsasida tajribalar soni
N
= 2
2 
= 4 ga teng (7.1-
jadval). 
7.1-jadval 
 
 
 
Ushbu rejalashtirish matritsasi tabiiy masshtabda. 
Rejalashtirish matritsasi aniq reja asosida tajriba o„tkazish, har bir 
tajribada chiqish parametrining qiymatlarini aniqlash maqsadida tuziladi 
va eksperimental ma‟lumotlar asosida statistik model quriladi. 
Birinchi tartibli rejalashtirishda quyidagi ko„rinishdagi model 
olinadi: 
̂
O„zgaruvchilarni kodlashtirish 
Hisoblashlarni qulaylashtirish maqsadida tabiiy koordinatadan 
(tabiiy o„lchov birlikdan) o„lchovsizga o„tiladi. O„tkazish formulasi 
(yoki kodlashtirish) quyidagi ko„rinishda: 
bunda 
haqiqiy o„zgaruvchining (yuqori yoki quyi sath) qiymati; 
haqiqiy 
o„zgaruvchining 
asosiy 
sathi; 
– 
haqiqiy 
o„zgaruvchining o„zgarish chegarasi; 
chi omilning 
kodlashgan qiymati (yuqori va quyi sathlarda). 
Temperatura uchun haqiqiy o„zgaruvchidan kodlashtirilganiga 
o„tamiz: 
 
 
Konsentratsiya uchun: 
 
 

---

133 
Haqiqatda yuqori sathdagi omilning qiymatini +1 (200, 30), 
quyisini esa -1 (100,20) deb belgiladik.
Rejalashtirish matritsasini kodlashtirilgan birliklarda ifodalaymiz. 
 
 
 
yoki 
 
 
 
Ushbu rejalashtirish matritsasi o„lchamsiz masshtabda. 
– 
soxta o„zgaruvchi (+1), u polinomning ozod hadini hisoblash 
uchun kerak. 
Tajriba no„qtalarining omilli fazoda joylashuvi quyidagi 
ko„rinishga ega: